Współcześnie odnaleźć można wiele proponowanych  metod pracy z dziećmi ze spektrum zaburzeń autystycznych w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Mają one rozmaite formy, różnorodne postępowanie i kierunki oddziaływania. Jednak wspólnym ich celem jest poprawianie ogólnego stanu dziecka oraz terapia zaburzonych sfer. Wszystkie te działania mają na celu podniesienie jakości i komfortu życia dziecka zaburzonego. W celu uzyskiwania pożądanych efektów w pracy należy stosować zarówno sprawdzone, jak i nowe metody terapii, co będzie dawało pozytywne rezultaty pracy terapeutycznej. Metody dobieramy do dziecka i wprowadzamy na jego potrzeby.

Terapia powinna być konkretnym, przemyślanym oraz zaplanowanym, wieloaspektowym procesem, który obejmuje różne sfery systemowego i świadomego działania zarówno terapeuty jak i  rodziców dziecka.¹

Terapia powinna uwzględniać złożoność zaburzeń, a także potrzeby osoby i jej środowiska. Liczne sposoby oddziaływania mogą dawać pozytywne rezultaty, pod warunkiem, że są odpowiednio dopasowane do dziecka, uwzględniają jego możliwości oraz wychodzą naprzeciw potrzebom. Niezależnie od wybranej metody czy formy oddziaływania terapeutycznego istotną rolę odgrywają przede wszystkim systematyczność oraz intensywność ćwiczenia.²

Terapia  we wczesnym okresie życia dziecka jest dobrą bazą do dalszego rozwijania umiejętności i zdolności potrzebnych na poszczególnych etapach życia dziecka. We wczesnym okresie rozwoju układ nerwowy dziecka charakteryzuje się wyjątkowo dużą plastycznością, dzięki której możliwa jest skuteczna korekcja zaburzonych funkcji oraz kompensacji deficytów.

W kategorii terapii dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu można wyróżnić ich dwa typy czy też rodzaje, które wyróżniają się formą ingerencji i rolą terapeuty. Podaje się metody dyrektywne i niedyrektywne.

Celem niedyrektywnej metod pracy terapeutycznej jest obniżanie napięcia oraz lęku, a także uczenie się zachowań akceptowanych i aprobowanych w środowisku przez osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.

Do niedyrektywnej grupy metod pracy z osobami z zaburzeniami ze spektrum autyzmu należy Program Son-Rise. Bazuje na przekonaniu, że dziecko z  autyzmem odbiera świat jako niezrozumiały, zagrażający i w efekcie wycofuje się, zamyka przed nim. Dzieje się tak szczególnie w przypadku dzieci młodszych, które dopiero poznają i odkrywają świat, który tym bardziej wydaje im się obcy. Program Son-Rise został opracowany przez rodziców dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu dla rodziców oraz profesjonalistów. Według założeń programu Son-Rise rodzice są dla dziecka najlepszym źródłem informacji. W czasie szkolenia, rodzice uczeni są konkretnych metod oraz narzędzi dotyczących edukacji i postaw oraz technik oddziaływania oraz pracy z dzieckiem z autyzmem. Najważniejszymi aspektami metody Son-Rise jest konieczność dołączania przez terapeutę do  rytualistycznych i powtarzających się zachowań dziecka, które ułatwia nawiązanie kontaktu, rozwój socjalny, kontakt wzrokowy i włączenie się do zabawy z  innymi.³

Kolejną metodą z  grupy terapii niedyrektywnych jest Program Aktywności Marianny i Christophera Knillów. Została opracowana przez małżeństwo Mriannę i  Christophera Knillów. Podstawowym założeniem twórców metody jest stwierdzenie, że rozwój człowiek uzależniony jest  od zdolności do nabywania , organizowania i wykorzystywania wiedzy o sobie. Zależy on zatem również od sposobu, w jaki ludzie zaznajamiają się ze swoim ciałem i uczą się, jak go używać.⁴ Metoda polega na wykonywaniu specjalnie dobranych i przygotowanych zestawów ćwiczeń z akompaniamentem muzyki. Muzyka zarówno stymuluje jak i podwyższa uwagę, tworząc korzystne podstawy do procesu uczenia się. Dzięki słuchaniu specjalnych tonów dziecko rozpoznaje określoną  aktywność, wzmacnia to jego poczucie bezpieczeństwa.⁵ Metoda ta bazuje na wrażliwości zmysłu dotyku, a doświadczenie kontaktu fizycznego staje się bazą do rozwoju kontaktów z innymi osobami. Pomaga dzieciom z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w zdobywaniu świadomości swojego ciała, w odczuwaniu jego części, nauce ruchów celowych i kontrolowanych oraz w nauce naśladownictwa. Jest też dobrym sposobem na wyciszanie i relaksowanie dzieci. Z założeń wynika, iż ma ona wpływ na rozwijanie i poprawę kontaktu wzrokowego oraz uczy współpracy z drugim człowiekiem. Zastosowanie w  metodzie muzyki, ram czasowych i stałych aktywności daje dzieciom poczucie przewidywalności i  bezpieczeństwa.⁶ 
Kolejną metodą pracy, zaliczaną do form niedyrektywnych jest Metoda Integracji Sensorycznej. Powstała ona w USA, a  jej autorką jest Jean Ayres. Stworzona została w  oparciu o wiedzę oraz doświadczenie płynące z takich dziedzin jak: psychologia, neurofizjologia oraz anatomia. Sama integracja sensoryczna jest procesem organizującym wrażenia płynące z ciała, zmysłów oraz środowiska w taki sposób, by mogły zostać one prawidłowo i optymalnie wykorzystane. Bardzo ważna jest integracja systemów zmysłowych, w tym: wzrokowego, słuchowego, dotykowego, przedsionkowego, proprioceptywnego oraz układu smaku i  węchu. Autorka metody, wskazywała, że odpowiednia integracja sensoryczna jest podstawą do prawidłowego rozwoju ruchowego, uczenia się oraz zachowania. Metody Integracji Sensorycznej u dzieci z autyzmem daje okazję do nauki rejestracji oraz modulowania doznań zmysłowych, które mają wpływ na poziom pobudzenia oraz odczuwane emocje, w konsekwencji edukację.⁷

Jako kolejną w obrębie niedyrektywnych metod pracy z dziećmi z trudnościami rozwojowymi wyróżnić można Metodę Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne. Metoda ta, stworzona w latach 60. XX wieku, znajduje zastosowanie w pracy z dziećmi z różnymi dysfunkcjami, w tym z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, z niepełnosprawnością intelektualną, porażeniem mózgowym, zespołem Downa, zaburzeniami emocjonalnymi i  behawioralnymi. Celem metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju dzieci i korekcji ich zaburzeń. Oparta jest na wielozmysłowej stymulacji psychomotorycznej i rozwoju społecznym. Ruch jest tu czynnikiem wspomagającym. Metoda wspiera rozwój dziecka, szczególnie w sferze emocjonalnej – społecznej. Dziecko ma okazję współdziałać z innymi, wykorzystać nagromadzoną energię, wykorzystać siłę, koncentrować się na wykonywanym zadaniu w przyjaznej atmosferze. Dzieci ze spektrum zaburzeń autystycznych w czasie zajęć opartych na Ruchu Rozwijającym Weroniki Sherborne mogą testować i  trenować swoje umiejętności społeczne, budować poczucie własnej tożsamości oraz nawiązywać nowe relacje co jest bardzo ważne, zwłaszcza w przypadku dzieci będących na etapie edukacji przedszkolnej.⁸

Inną metodą pracy z dzieckiem autystycznym jest Metoda Aktywnego Słuchania Muzyki Batii Strauss. Dziecko słucha utworów muzyki klasycznej, wykonuje proste ruchy siedząc albo proste ruch marszowe, taneczne według wskazówek nauczyciel. Ilustrujące ruchem krótkie opowiadanie związane z każdym utworem muzycznym. Jest to metoda twórcza, dziecko ma pewną dowolność i nawet jeśli jakaś czynność na początku sprawia mu trudność czy jest niemożliwa do wykonania, można ją pominąć bądź zastąpić inną aktywnością. Metoda ta jest szczególnie cenna w oddziałach integracyjnych gdzie dzieci poprzez muzykę i ruch wspólnie wyrażają emocje i komunikują się.

Skuteczną i praktykowaną metodą w pracy terapeutycznej jest arteterapia oparta na sztuce. Obejmuje ona plastykoterapię, teatroterapię, biblioterapię, czy muzykoterapię. Metody te pozwalają osobie z autyzmem na nawiązanie kontaktu z innymi, uwzględnienie jej potrzeb, możliwości oraz barier. Metody oparte na sztuce mają ogromne znaczenie w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym.

Powyższe metody pracy są o tyle polecane dla dzieci z autyzmem, ponieważ w czasie ich prowadzenia możliwe jest zachowanie dowolności oraz podążanie za dzieckiem jednocześnie wzbudzając zainteresowanie oraz oddziałując na zaburzone sfery.⁹

W metodach dyrektywnych sposób prowadzenia terapii bazuje przede wszystkim na behawioralnym przekonaniu, że w dowolny sposób można kształtować zachowanie poprzez odpowiednie manipulowanie. Metoda opiera się na technice warunkowania, uczeniu dzieci rozmaitych umiejętności społecznych, komunikacyjnych, poznawczych, a także samoobsługi. Celem jest doprowadzenie dziecka do momentu, gdy jest on w stanie „zrobić to samo” i wypracować własne metody radzenia sobie z danym problemem. W metodzie stosuje się głównie nagrody jako motywator do pracy i w ograniczonym zakresie kary, przede wszystkim      w odniesieniu do redukowania szczególnie kłopotliwych zachowań niepożądanych ( ta cześć terapii behawioralnej mimo zmian charakteru stosowanych wzmocnień nadal często budzi sprzeciw).¹⁰

Podejściem alternatywnym w stosunku do behawioralnego mogą być modele rozwojowe, oparte na analizie funkcjonowania dziecka z autyzmem na tle rozwoju typowego i na dążeniu do wyrównania deficytów oraz rozwijania możliwości dziecka. Najbardziej znanym przykładem takiego podejścia jest model TEACCH stworzony w USA. Zgodnie z założeniami tego modelu pracy celem jest rozwijanie zdolności dziecka. Fundamentalne znaczenie ma akceptowanie deficytów i słabości występujących zarówno u niego jak i jego rodziny. W tym podejściu przyjmuje się, że model terapii dzieci z autyzmem powinien być wielodyscyplinarny  i holistyczny.¹¹  Model pracy w tej metodzie składa się z trzech etapów. Po pierwsze oceny poziomu rozwojowego dziecka na podstawie jego możliwości uczenia się, po drugie na bazie tej oceny opracowuje się strategię nauczania, która ma pomóc w realizacji założonych celów. Cele te z kolei wprowadza się w życie w ramach indywidualnego programu poprzez specyficzne ćwiczenia. Ważnym założeniem metody TEACCH jest łączenie słów z konkretnymi rzeczami, desygnatami tego słowa, wszystkie ćwiczenia proponowane przez Schoplera (twórca metody) opierają się na materiale konkretnym.¹²

Metoda wymuszonego kontaktu (terapia holding) została opracowana w USA. Opiera się na założeniu, że przyczyna autyzmu jest brak poczucia bezpieczeństwa dziecka w jego relacji z matką. Pierwsze relacje dziecka z matka zachodzą na płaszczyźnie fizycznej, dlatego też terapia ukierunkowana jest na odbudowania kontaktu fizycznego między dzieckiem, a rodzicami. Terapia odbywa się w sesjach, które powinny być powtarzane i wielokrotnie przepracowywane. W terapii holding (M. Welch twórczyni) wyróżnia trzy fazy: konfrontacja, odrzucenie i rozwiązanie. W czasie trwania sesji dziecka z rodzicami terapeuta stoi na uboczu, po sesji omawia i wyjaśnia sytuacje, które mogą być dla matki lub ojca niezrozumiałe.¹³

Inną formą pracy z osobami autystycznymi jest Metoda Stymulowanych Seryjnych Powtórzeń autorstwa Z. Szota. Głównym celem stymulacji jest zwiększenie liczby bodźców dopływających do kory mózgowej, w której odbywa się przetwarzanie informacji, uzewnętrzniające się w opanowaniu umiejętności ruchowych i zmianach osobowościowych.W terapii należy zachować obowiązkowo prosty schemat: praca – odpoczynek – praca – odpoczynek. Istotne jest określenie właściwych dziennych proporcji pomiędzy pracą, a odpoczynkiem. Stosowanie tej metody przyczynia się przede wszystkim do rozwoju motoryki dużej, na której bazuje rozwój motoryki małej. Poczynione przez autora w toku badań obserwacje tej metody potwierdziły związek pomiędzy liczbą powtórzeń ćwiczeń, a zmianami zachodzącymi w motoryce.¹⁴

___________________________________________
Źródła:
 1. S. Skawina, Autyzm i zespół Aspergera. Objawy, przyczyny, diagnoza i współczesne metody terapeutyczne. Presov 2016, s. 244.
 2. K. Szeler, Wybrane metody terapii osób dotkniętych autyzmem w świetle literatury, Pedagogika Christina nr 2, Włocławek 2007, s. 114.
3.  S. Skawina, Autyzm i zespół Aspergera, Objawy, przyczyny, diagnoza i współczesne metody terapeutyczne, Presov 2016, s. 243.
4. M. Knill, Ch. Knill, Program aktywności, Świadomości ciała, Kontaktu i Komunikacji, Warszawa 1997, s. 7.
5.   Tamże s. 7.
6. K. Szeler, Wybrane metody terapii osób dotkniętych autyzmem w świetle literatury, Pedagogika Christina nr 2, Włocławek 2007, s. 114 – 122.
7. E. Puszczałowska Lizis, E. Biała, Terapia osób o specjalnych potrzebach, Warszawa 2013, s. 78-79.
8. M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przesmycka, Metoda Weroniki Sherborn w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka, Warszawa 1992, s.158-15
9. K. Szeler, Wybrane metody terapii osób dotkniętych autyzmem w świetle literatury, Pedagogika Christina nr 2, Włocławek 2007, s. 114 – 122.
10. E. Pisula, Małe dziecko z autyzmem, diagnoza i terapia, Gdańsk 2005, s. 115.
11.Tamże s.118.
12K..  J. Zabłocki, Autyzm seria: Podstawy pedagogiki rewalidacyjnej, Płock 2002, s. 127 – 133.
13.Tamże s. 121-127.
14. K. Szeler ., Wybrane metody terapii osób dotkniętych autyzmem w świetle literatury, Pedagogika Chrystiana 2007 nr 2, s. 124.

Opracowała:
Justyna Wiszniewska