Mutyzm - rodzaje

W przypadku, kiedy dziecko nie mówi  w wyniku uszkodzenia organicznego narządów mowy (krtani, jamy ustnej, podniebienia, języka lub szczęki) lub też mózgu, mówimy o mutyzmie organicznym. Może przejawiać się w np. trudnościach artykulacyjnych. Wymaga leczenia laryngologicznego, inaczej terapia logopedyczna może okazać się nieskuteczna.

Przeczytaj też: Dyzartria - niewyraźna mowa u dziecka

Mutyzm funkcjonalny jest zaburzeniem lękowym i występuje wtedy, gdy dziecko przejawia uogólnioną i trwałą niechęć do mówienia. Często u dzieci pojawiają się inne zachowania lękowe, np. niechęć do korzystania toalety poza domem, brak apetytu. Mutyzm funkcjonalny dzieli się na:

Mutyzm całkowity - dziecko może wydawać nieartykułowane dźwięki, krzyczeć lub bezgłośnie szeptać, ale w sposób artykułowany nie mówi w żadnej sytuacji. Może komunikować się niewerbalnie - np. kiwać albo kręcić głową na znak “tak/nie”. Starsze dziecko może porozumiewać się pisemnie. Może wiązać się z brakiem okazywania emocji (zredukowaną mimiką twarzy), brakiem łaknienia albo nawet z dysfagią (trudnościami z przełykaniem).

Mutyzm wybiórczy - dziecko mówi do wybranych, bliskich mu osób, czasem tylko w określonych okolicznościach (np. rozmawia z rodziną, ale nie odzywa się do rówieśników ani opiekunów w przedszkolu i szkole). Pojawia się na ogół u dzieci między 3 a 5 rokiem życia. Dziecko z mutyzmem wybiórczym może mieć problemy z nawiązywaniem kontaktu wzrokowego, nie uśmiechać się i nie zdradzać emocji. Mogą też przejawiać inne zachowania lękowe: ssać palca, obgryzać paznokcie, gryźć końcówki włosów albo rękawy.

Mutyzm sytuacyjny - pojawia się w sytuacjach nowych, stresujących i ma charakter przejściowy. Pojawia się u dzieci na co dzień porozumiewających się bez problemów. Często mija w momencie, kiedy dziecko przyzwyczai się do nowej sytuacji.

Zobacz: Jak przetrwać pierwsze tygodnie w przedszkolu?

Mutyzm - przyczyny

U niektórych dzieci przyczyny mogą wiązać się z predyspozycjami albo czynnikami genetycznymi. Szczególnie narażone są dzieci naturalnie lękliwe i nadwrażliwe oraz te, które w rodzinie miały osoby z mutyzmem albo z zaburzeniami psychicznymi (zwłaszcza lękowymi). Mutyzm funkcjonalny może też być wywołany organicznym, czyli zaburzeniami mowy i językowymi - kiedy dziecko ma świadomość niedoskonałości swojej mowy i się jej bardzo wstydzi.

Przyczynami są też wydarzenia wiążące się z dużym stresem dla dziecka albo traumatycznymi przeżyciami, np.: zmiana miejsca zamieszkania, śmierć bliskiej osoby, rozwód rodziców, rozpoczęcie przedszkola albo szkoły. Powodem może być też złe traktowanie ze strony otoczenia, jak np. prześladowanie w szkole. Czasem mutyzm wynika z poczucia osamotnienia, powodowanego np. przynależnością do mniejszości etnicznej, izolacją geograficzną lub społeczną.

Brak podjęcia odpowiedniej terapii powoduje utrzymywanie się mutyzmu. Podobnie nieodpowiednie reakcje otoczenia (np. negatywne komentarze, nadmierne rozczulanie się nad dzieckiem, izolacja) uznaje się za czynniki podtrzymujące mutyzm.

Mutyzm - leczenie

Co robić, kiedy dziecko nie mówi? Przede wszystkim zwróć uwagę, jak długo trwa ta sytuacja i w jakich sytuacjach występuje. Jeśli utrzymuje się przez około miesiąc - zgłoś się do specjalisty w celu zdiagnozowania problemu do poradni psychologiczno-pedagogicznej lub innej poradni w której przyjmuje psycholog. Terapię należy rozpocząć jak najszybciej, a sposób leczenia powinien być dobrany indywidualnie do potrzeb i możliwości dziecka.

Jeśli u dziecka zostanie zdiagnozowany mutyzm, warto wspólnie ze specjalistą ustalić plan działania w celu eliminacji objawów, ale też znalezienia przyczyn. Postaraj się zmniejszyć poziom stresu u dziecka, jak również pomóc mu w przeżywaniu lęku oraz nauce relaksowania się. W tym celu uprzedzaj dziecko o sytuacjach przyszłych, które mogą być dla niego trudne - unikaj elementów zaskoczenia. Więcej przeczytasz tu: Jak pomóc dziecku w walce ze stresem?

Wspólnie z dzieckiem ustalcie inny sposób komunikacji, który ułatwi mu funkcjonowanie w otoczeniu. Po zadaniu pytania nie oczekuj natychmiastowej reakcji, ale daj mu czas na udzielenie odpowiedzi. Staraj się nie pozbawiać dziecka możliwości kontaktów z innymi ludźmi oraz doświadczania nowych sytuacji.

Zwróć też uwagę na to, by wzmacniać poczucie wartości dziecka. Całość terapii, prowadzone w sposób kompleksowy, powinna wspomagać rozwój umiejętności komunikacyjnych dziecka, przechodzenia z komunikacji niewerbalnej do werbalnej oraz rozwoju umiejętności społecznych.

Pamiętaj również o tym, że po zdiagnozowaniu mutyzmu u dziecka, o diagnozie należy powiadomić wszystkie środowiska, w jakich funkcjonuje maluch. Jest to istotne, by osoby z otoczenia były w stanie zaakceptować jego zachowanie i powstrzymać się od reakcji podtrzymujących ten stan, np. gniewu, krytyki, wyśmiewania.

Warto osobom z otoczenia podsunąć informacje o tym, czym jest mutyzm oraz jakie są zasady postępowania z dzieckiem milczącym albo mało mówiącym, jak również zalecenia od specjalisty:

• Nie wyróżniaj swoim zachowaniem dziecka z mutyzmem na tle grupy,
• Nie zmuszaj dziecka do mówienia,
• Nie zawstydzaj, nie krytykuj i nie karz za brak mowy,
• Staraj się zadawać pytania zamknięte, na które dziecko będzie mogło odpowiedzieć kiwnięciem albo kręceniem głowy,
• Nie wymuszaj kontaktu wzrokowego,
• Jeśli dziecko się odezwie, nie okazuj zdziwienia, ale staraj się kontynuować rozmowę normalnie,
• Unikaj proszenia dziecka, by powiedziało coś jeszcze raz, głośniej i wyraźniej;

Sprawdź też: 5 rad jak ośmielić przedszkolaka