Parentyfikacja - co to?

Parentyfikacja to sytuacja, w której od dziecka wymaga się przejęcia roli dorosłego w rodzinie. Sytuacja kontynuowana przez miesiące, lata, powoduje obciążenie dziecka w sposób psychiczny i fizyczny. Wiąże się z niezaspokojeniem potrzeb dziecka i wywołaniem zachowań szkodliwych dla dalszego rozwoju.

Rodzaje parentyfikacji

Parentyfikację dzieli się na dwa rodzaje.

Instrumentalna występuje wtedy, gdy dziecko staje się opiekunem rodzica albo rodzeństwa. Najczęściej dochodzi do niej, gdy rodzic jest chory albo stary; wymaga opieki, jak również nie jest w stanie zaopiekować się resztą dzieci. Dziecko staje się:

• opiekunem rodzica - dba o jego zdrowie, wykonuje za niego obowiązki domowe, podejmuje odpowiedzialne decyzje (np. wezwanie lekarza);
• opiekunem rodzeństwa - gdy widzi, że rodzic nie wywiązuje się z tej roli. Odrabia lekcje z rodzeństwem, odbiera ze szkoły, swój czas wolny przeznacza dla braci i sióstr.

Parentyfikacja emocjonalna występuje wtedy, gdy dziecko stawiane jest w środek konfliktów rodzinnych albo występuje jako “odbiorca” emocji rodzica. Dziecko staje się:

• mediatorem - najczęściej pomiędzy rodzicami. Zajmuje głos w ich konfliktach, rozładowuje napięcie, stara się uspokoić sytuację; czasem zwraca uwagę na siebie, by odwieść ich od kłótni.
• terapautą - dziecko staje się powiernikiem rodzica, pociesza go, przyjmuje na siebie jego negatywne emocje (smutek, złość, gniew). Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy rodzic cierpi na stany depresyjne albo inne zaburzenia emocjonalne.
• partnerem - w momencie, gdy związek nie spełnia oczekiwań jednego z rodziców (w tym seksualnych). Od dziecka oczekuje się czułości, stawania po jednej stronie konfliktu, zainteresowania problemami. Może nawet dojść do wykorzystania seksualnego dziecka.

Przeczytaj też: Zabawy na wyrażanie uczuć

Warunki, w których dochodzi do parentyfikacji

Oczywiście, zdarzają się momenty, kiedy dziecko musi zachować się dojrzale - zająć się rodzeństwem, zadzwonić po pogotowie przy wypadku, wziąć odpowiedzialność za pewne obowiązki w domu. Warto przygotować dzieci na takie sytuacje; wyjaśnić im, co się dzieje w domu, jak również docenić za starania. Uczenie dzieci odpowiedzialności, empatii, zaradności nie jest czymś negatywnym.

Zobacz: Jak nauczyć dziecko wzywania pomocy?

Parentyfikacja staje się destrukcyjna, gdy:

• dojrzałe zachowania dziecka pozostają niezauważone i niedocenione. Pewne zachowania stają się dla niego obowiązkiem - nie mówi się mu, że robi coś wielkiego, nie zauważa trudu, jaki wkłada w spełnienie życzeń rodziców. Dorosły żąda, że dziecko spełni jego potrzebę.
• dojrzałe zachowania, wymagające od dziecka dużo wkładu emocjonalnego i fizycznego, zdarzają się regularnie, przez długi okres czasu.

Parentyfikacja nieświadoma

Według badań, już kilkumiesięczne dzieci są w stanie wyczuć napięcie w rodzinie. Monitorują relacje między rodzicami i czasem reagują w sposób, który ma na celu złagodzić atmosferę (np. zwracają uwagę na siebie).

Pamiętaj, że niektóre komunikaty również wiążą się z obciążeniem dziecka Twoimi emocjami. Czasem nieświadomie możesz stawiać go w sytuacji, w której maluch będzie miał wrażenie, że musi spełnić Twoje oczekiwania.

W jakich rodzinach może dojść do parentyfikacji?

Żeby określić, czy w rodzinie może dojść do parentyfikacji, trzeba tak naprawdę brać pod uwagę trzy pokolenia. Bywa tak, że rodzic w dzieciństwie nie otrzymywał od rodziców wsparcia - jego potrzeby i oczekiwania nie zostały spełnione. Powoduje to, że na potrzeby własnego dziecka reaguje tak samo.

Parentyfikacja może pojawić się również w rodzinie:

• w której jest osoba chora psychicznie lub fizycznie (rodzic albo rodzeństwo),
• w której rodzic samotnie wychowuje dziecko/dzieci (również kiedy jeden z rodziców wyjechał za granicę w celach zarobkowych - u tzw. eurosierot),
• w której rodzice są w trakcie albo po rozwodzie,
• w której rodzice są uzależnieni (od alkoholu, narkotyków, hazardu),
• w której doszło do nieprzepracowanej straty (np. poronienia),
• w której występują kłopoty finansowe,
• w której rodzice są niedojrzali,
• w której dziecko jest jedynakiem.

Parentyfikacja - jakie są jej skutki?

Dziecko:

• ma niskie poczucie własnej wartości,
• nie jest asertywne,
• ma problemy z regulacją własnych emocji,
• przekłada potrzeby innych nad swoje,
• odczuwa wstyd i poczucie winy nieodpowiednio silnie do sytuacji,
• poszukuje uznania w oczach dorosłych,
• obraz samego siebie uzależnia od opinii usłyszanych od innych,
• unika bliskości,
• ma zaburzenia zdrowotne wywołane problemami psychicznymi.

Przeczytaj: Jak budować poczucie wartości u dziecka

W przyszłości taka osoba może:

• mieć problemy z budowaniem pozytywnych, zdrowych relacji,
• cierpieć na zaburzenia seksualne,
• mieć zaburzony obraz swojego “ja”,
• przejawiać zachowania narcystyczne albo masochistyczne,
• nie umieć określić, jakie są jej pragnienia i dążenia,
• uzależniać swoje decyzje od opinii innych,
• mieć zaburzenia psychosomatyczne (np. odczuwać dolegliwości takie jak astma, wrzody, alergie, choroby kardiologiczne, inne),
• mieć zaburzenia psychiczne, depresję,
• nie umieć się odprężyć, zrelaksować,
• w życiu dorosłym chcieć się “bawić” - poszukiwać tego, czego nie dostała w dzieciństwie.

Chcesz przeczytać więcej? Sprawdź książkę Katarzyny Schier „Dorosłe dzieci. Psychologiczna problematyka odwrócenia ról w rodzinie”.

Może zainteresuje Cię też wywiad z Agatą Olszak-Szymulą - mamą, coachem i trenerką komunikacj: „Jak być empatycznym rodzicem?”