Funkcje i znaczenie zabawy dla rozwoju człowieka

Funkcje i znaczenie zabawy dla rozwoju człowieka

Wincenty Okoń określa zabawę jako manifestację całej osobowości dziecka kilkuletniego, wchodzącego w założone kontakty ze swoim otoczeniem rzeczowym i ludzkim. Spełnia ona przy tym funkcje, które można określić jako: zabawę - uczenie się, zabawę - pracę i zabawę - aktywność społeczną.

W zabawie dziecko poznaje siebie, swoje mocne i słabe strony, opinie o sobie i własnych zdolnościach; poznaje własne emocje i porównuje je z reakcjami innych na tę samą sytuację. Poznaje reguły, prawa i obyczaje grupy, świat wokół siebie, prawa nim rządzące, rozwija różne formy aktywności językowej. Poznaje też różne formy ekspresji - taniec, ruch, muzykowanie, dramę, pantomimę, zabawę pędzlem i kolorami świata. Zabawa ma olbrzymie znaczenie dla rozwoju każdego dziecka, towarzyszy mu już od momentu jego narodzin i tak naprawdę jest obecna przez całe życie. Jest ona podstawowym czynnikiem, który wpływa na wszechstronny rozwój dziecka. Początkowo dziecko bawi się manipulując własnym ciałem, później przedmiotami, a następnie potrafi budować obrazy, scenografie np. do zabawy w dom. Dziecko stopniowo od zabawy samotnej (trzylatek) przechodzi do interakcji z innymi rówieśnikami (dzieci starsze).

Psychologowie od dawna próbowali zinterpretować zabawy. Istnieje wiele różnych teorii zabawy; pierwsza z nich stworzył Froebel; uważał on zabawę za przejaw potrzeby samowyrażania się dziecka. Poza nią istnieją m.in. teorie: wytchnienia po działalności niezabawowej, nadmiaru energii), ćwiczenia funkcji w celu przygotowania się do walki o byt, katartyczna, według której zabawa umożliwia sublimacje dążności antyspołecznych, przygotowania do pracy . Podstawowe teorie to: teoria atawizmu, nadmiaru energii i ćwiczenia przygotowawczego.

Według współczesnych poglądów zabawa pełni wiele różnych funkcji: umożliwiając zaspokojenie indywidualnych potrzeb i zainteresowań, jednocześnie ułatwia dziecku wchodzenie w życie społeczne, poznanie rzeczywistości i dostosowanie jej do własnych potrzeb. Teorię atawizmu przedstawił G. Stanley Hall, gdzie pisze, iż w zabawie dzieci pojawiają się kolejno czynności analogiczne do tych, które ludność podejmowała w toku swojego historycznego rozwoju. W zabawie dziecko wyładowuje też atawistyczne skłonności, które nie maja racji bytu we współczesnej cywilizacji, np. w bójkach zaspokajają instynkt walki.

Fryderyk Frobel uważał, że  „swobodna aktywność dziecka w zabawie sprzyja rozwojowi jego uczuć, woli i charakteru, a jednocześnie zaspakaja tendencję do działania instynktowego, do samowyrażania własnej psychiki.” (M.Przetacznik-Gierowska, 1979, s. 356). Do tych słów nawiązał H. Carr, dla którego zabawa  to „podnietę wzrastania”. Przypisał on także zabawie funkcję oczyszczającą, stąd jego teoria nosi nazwę teorii katarktycznej. H. Spencer pisał o teorii nadmiaru energii. Teorię tą próbował uzasadnić w świetle nauk przyrodniczych: „zwierzęta wysoko zorganizowane, a przede wszystkim istoty ludzkie zaspokajają bez trudu elementarne potrzeby życiowe, a nagromadzony nadmiar sił witalnych wyładowują w zabawach. Szczególnie wiele energii posiadają młodsze osobniki, które muszą walczyć o byt.”(M. Przetacznik-Gierowska, 1979, s. 355).

Teoria ćwiczenia przygotowawczego należy do Karola Groosa. Według niej celem zabawy jest ćwiczenie czynności przydatnych osobnikowi w życiu Teoria funkcji zastępczej i przyjemności funkcjonalnej Edwarda Clepareade’a stała się popularna w pierwszej poł. XX . Polega ona na „(...) daniu osobnikowi możliwości realizowania samego siebie, rozwinięcia swej osobowości, pójścia po linii największego swojego zainteresowania, w tych wypadkach, gdy tego nie może dokonać za pośrednictwem zajęć poważnych. Zabawa jest namiastką, zastępstwem działalności poważnej”. wychodzi z założenia, że „zasadniczym motywem zabawy jest przyjemność, jaką dziecko znajduje w swym działaniu, rezultat tej czynności jest zaś sprawą drugorzędną”.

Współcześni psychologowie również  zwracają uwagę na funkcję zabaw dziecięcych. Zdaniem E. A. Arkina zabawa wypełnia i przenika całe życie dziecka, bo znajdują w niej ujście jego uczucia i pragnienia, ciekawość i wyobraźnia. Zabawa nie jest „przelotną zachcianką”, lecz zjawiskiem odpowiadającym możliwościom życiowym dziecka, a zarazem niezbędnym dla ogólnego rozwoju, gdyż „kształtuje i organizuje osobowość dziecka, wzbogaca i doskonali jego siły fizyczne i psychiczne, rozbudza w nim dziarskość, wypełnia radością życia” (E.A Arkin, 1950, s. 140). Według Elizabeth Hurlock „zabawa uczy dawać, brać, dzielić się, współpracować i podporządkowywać swoją osobowość grupie” (E.Hurlock 1960, s. 426). 

O zabawie pisze również Daniel Borysewicz Elkonin, który wywnioskował, że „ zabawa nie tylko czerpie swoje tematy z warunków życia dzieci, ale że socjalna jej wewnętrzna treść, a natura i pochodzenie, co oznacza, iż rodzą ją warunki życia dziecka w społeczeństwie” ( D.Elkonin, 1984, s. 40). Opracował on także teorię genezy zabawy, wykazał na czym polega społeczny charakter zabawy, rozwinął teorię zabawy z rolami, uzasadnił więc jaki jest związek zabawy z rozwojem psychicznym dzieci i jaki jest jej wpływ na ten rozwój. (W. Okoń, 1987, s. 113-119). Przedstawiciele polskiej psychologii rozwojowej również są zainteresowani znaczeniem zabawy, np. Stefan Szuman dopatrywał się analogii pomiędzy zabawa i nauką twierdząc, iż „zabawa jest naturalną, wrodzoną specjalną metodą uczenia się małego dziecka”, „(…) jest niczym innym, jak żarliwym i zainteresowanym nieświadomym swojego celu, a równocześnie przyjemnym uczeniem się” (Z.Semedeni, 1984, s. 38).

W psychologii rozwojowej wieku dziecięcego możemy przeczytać o funkcjach jakie spełnia zabawa jest formą uczenia się, zdobywania nowych umiejętności i doświadczeń, dzięki którym uczy się celowo i skutecznie oddziaływać na otoczenie. Zabawa pełni także funkcje wartości poznawczych ponieważ podczas zabawy mały człowiek utrwala i doskonali przyswojone sposoby myślenia i działania, a ponadto rozwija swe możliwości umysłowe oraz wzbogaca zasób wiedzy o otoczeniu. Wyobraźnia rozwija się podczas zabawy gdzie jak stwierdza W. Dyner: „Świat rzeczywisty przestawiony w zabawach tematycznych zawsze jest pełen luk i nieznajomości rzeczy, ale dziecko nie postrzega go takim, lecz za pomocą wyobraźni go w wartościowy strukturalnie obraz, a tym sposobem pobudza wyobraźnie nieustannego wysiłku i doskonali jej żywość” (W. Dyner, 1971, s.356). Podczas zabawy następuje kształtowanie uczuć i ich upust zarówno tych pozytywnych jak i negatywnych. Zabawa spełnia także funkcje diagnostyczną dla nauczycieli, ponieważ dziecko podczas zabawy informuje o tym co przeżywa, czego doświadczyło, czego było świadkiem. Czynność zabawowa spełni także role socjalizacyjną dlatego iż dziecko uczy się współpracować z innymi, przystosowuje się do określonych norm  i zasad, a także kształci cechy, które są przydatne w życiu społecznym jak wytrwałość i cierpliwość.(M. Przetacznik- Gierowska, 1992, s.117-119).

E. Hurlock wyróżnia cztery funkcje zabawy. Są to:

1. funkcja kształcąca- dziecko w zabawie kształci swoje zmysły, doskonali sprawność motoryczną, wzbogaca wiedzę o świecie, a także wiedzę o sobie samym, to znaczy poznaje swoje możliwości i uczy się je oceniać.
2. funkcja wychowawcza – dziecko szczególnie w zabawach grupowych przyswaja różne normy, uczy się przestrzegania reguł postępowania w różnych sytuacjach, uczy się przestrzegania umów z innymi ludźmi.
3. funkcja terapeutyczna, inaczej korekcyjna – w zabawie dziecko ma możliwość z jednej strony uwolnienia się od dręczących je napięć, emocji, a z drugiej uczy się różnych sposobów wyrażania swoich uczuć oraz rozwiązywania swoich problemów osobistych.
4. funkcja projekcyjna – dzięki temu, że w zabawie dziecko wchodzi w różne sytuacje, wykonuje różne zadania, pełni różne role, a więc ujawnia pośrednio przez te wszystkie środki wiele swoich możliwości, dorosły może odkryć i lepiej poznać różne problemy dziecka. Wnikliwe obserwowanie dziecka we trakcie różnych zabaw umożliwia poznanie wielu dotąd ukrytych mocnych i słabych stron dziecka. Pozwala na odkrycie możliwości dziecka, tego, na co je stać w rożnych sytuacjach.(A.Brzezińska ,1985,s.68).

E.A. Arkin określił funkcje zabawy jako:

- zaspakajanie istotnych potrzeb rozwojowych dziecka, szczególnie potrzeby poznawania i przekształcania rzeczywistości przez własną aktywność
- rozszerzanie zakresu orientacji dziecka w różnych obszarach świata przyrody, świata przedmiotów i świata ludzi, dzięki temu dziecko uczy się coraz lepiej rozumieć rzeczywistość, odróżniać ją od fikcji
- kształtowanie zdolności dziecka do podporządkowania swej aktywności i impulsywności dążeńzewnętrznym wymaganiom (normy, reguły, przepisy ról, umowy)
- kształtowanie się struktury złożonych form działalności, zdolności do samodzielnego i odpowiedzialnego podejmowania i wykonywania zadań
- rozwój myślenia przyczynowo- skutkowego
- doskonalenie różnych funkcji psychomotorycznych
- szczególnie szybkie uspołecznienie w zabawach zespołowych (A.Brzezińska, 1995, s.95).

Zabawa w życiu dziecka ma ogromny wpływ na jego funkcjonowanie oraz na rozwój procesów poznawczych (zwłaszcza na spostrzeganie, pamięć, uwagę, myślenie, wyobraźnię). Dzięki zabawom dziecko w sposób dla niego przyjemny może nabyć niezbędnych kompetencji do lepszego funkcjonowania w życiu. Zabawa pozwala dziecku wspaniale się bawić, realizować swoje plany i ukazać swoją osobę innym, pozwala poznać świat i go zrozumieć. Pamiętajmy zatem, że główną formą działalności dziecka przedszkolnego jest zabawa, dlatego nie zmuszajmy go do zbyt szybkiego przejścia w wiek szkolny.  Przedszkolak ma się bawić i cieszyć dzieciństwem, a nie siedzieć w ławce jak uczeń. Pozwólmy, więc dziecku być dzieckiem gdyż na dorosłość ma ono jeszcze bardzo dużo czasu.

Opracowała: Ewa Aleksandrowicz

Podobne artykuły

Skomentuj

Dodane komentarze (2)

  • Elwira
    odpowiedz

    Lubię spędzać czas z moim dzieckiem, szczególnie się bawić bo wtedy jest radosne. Jak jest ciepło chodzimy na spacery, na place zabaw ale jak jest brzydka pogoda to zabieramy malucha do jakichś sal zabaw. Ostatnio trafiliśmy do loopys world w gdańsku i byłam naprawdę pozytywnie zaskoczona. Panowała bardzo przyjemna atmosfera, było bardzo czysto. Poza tym obsługa była miła a dzieci wspólnie się bawiły. Atrakcji jest tam naprawdę mnóstwo. Każdy znajdzie coś dla siebie.

    • Kasia

      A mi to wygląda na promowanie konkretnej sali zabaw... poza tym zabranie dziecka do sali zabaw to nie jest czas spędzany z dzieckiem ani zabawa z dzieckiem :/

Tagi