Wiek przedszkolny - czas małych zwycięstw i porażek

W wieku przedszkolnym dziecko uczy się wielu nowych umiejętności: samodzielnego ubierania się, wiązania butów, obowiązków domowych, pisania i wycinania. Wszystkie te czynności wiążą się z odnoszeniem sukcesów i porażek. Maluchy różnie reagują na popełniane błędy. Czasem wydają się tym w ogóle nie przejmować, czasem jednak postępują bardzo emocjonalnie: płaczą, złoszczą się. W oczach dorosłego ich reakcje są często nieadekwatne do sytuacji.

Warto jednak pamiętać, że kilkulatek doświadcza coraz bardziej złożonych emocji, których jeszcze nie umie wyrażać. Na dynamikę jego reakcji mają wpływ nie tylko czynniki zewnętrzne (czyli w tym wypadku porażka), ale też biologiczne. Emocje, które kumulują się w przedszkolaku, są dla niego niezrozumiałe.

Psycholodzy coraz częściej zwracają uwagę na to, by nie kategoryzować emocji na dobre i złe. Emocje mogą być przyjemne albo nieprzyjemne (w ocenie subiektywnej). Stąd też złość, frustracja, smutek u dziecka (czy dowolnego innego człowieka) nie są emocjami złymi - problemem mogą być sposoby ich wyrażania. Rolą rodzica jest nauczenie malucha, jak konkretne przeżycia nazwać i jakie są dopuszczalne społecznie formy ich okazywania.

Rywalizacja - tak czy nie?

Czasem można spotkać się z opinią, że celowe uczenie dzieci rywalizowania szkodzi ich rozwojowi. Ukierunkowanie dziecka na współpracę wydaje się więc najlepszym wyjściem - i faktycznie, nauka pracy zespołowej jest dla przedszkolaka bardzo ważna. Wpływa ona na maluchy bardzo pozytywnie: oprócz zdobywania wiedzy, uczy ich się tolerancji, życzliwości, szacunku wobec drugiej osoby, nawiązywania relacji i jej wzmacniania. Więcej przeczytaj tu: Praca zespołowa kluczem do sukcesu dziecka

Trzeba jednak pamiętać, że w życiu nie da się całkiem uniknąć rywalizacji oraz związanym z nią ponoszeniem porażek. Rywalizacja (pojmowana pozytywnie) wiąże się z ambicją, z nauką wytrwałości i cierpliwości. Często jest formą na rozwój potencjału dziecka - czy to w sferze sportu, nauki czy innych talentów. Istotne jest, by rywalizacja i dążenie do osiągnięcia sukcesu nie stanowiły dla dziecka wartości samych w sobie - stąd tak ważna jest nauka radzenia sobie z porażkami.

Obserwacja

Zastanów się, dlaczego Twojemu maluchowi tak bardzo potrzebne jest osiągnięcie sukcesu. Obserwuj jego zachowanie, ale również to, jak jest traktowany przez bliskich, zwłaszcza przez osoby które mogą być dla niego autorytetem (rodzice, dziadkowie, opiekunowie w przedszkolu).

Możliwe, że dziecko potrzebuje odnieść sukces z prostego powodu: bo daje mu poczucie samozadowolenia, satysfakcji z osiągniętego celu. Jest z siebie dumne, ma też poczucie sprawczości. Dodatkowo takie sukcesy podnoszą jego samoocenę i poczucie własnej wartości.

Z drugiej strony, może okazać się, że sukces jest dla dziecka istotny, ponieważ szuka pochwały u opiekunów. Być może zaimponowanie dorosłym jest dla niego sposobem na zwrócenie na siebie uwagi? Możliwe też, że dziecko poniosło wcześniej porażkę, co spotkało się z odrzuceniem przez rówieśników. Sukces będzie dla niego formą na zdobycie akceptacji w grupie.

Zwróć też uwagę na to, jak zachowujesz się po poniesieniu porażki - opowiadasz o tym ze złością partnerce/partnerowi? Odpuszczasz sobie kolejne próby? Krytykujesz osoby, które z Tobą wygrały? Pamiętaj, że dziecko większość zachowań wynosi z domu - również reakcje na porażki. Bądź dla niego przykładem  w podchodzeniu do rywalizacji, sukcesów i popełnianiu błędów.

Jak uczyć dzieci radzenia sobie z porażkami:

Nie lekceważ emocji dziecka

Nie próbuj zatamować łez przedszkolaka mówiąc, że nic się nie stało. Maluch może poczuć, że jest lekceważony, a jego uczucia są mało ważne. Dodatkowo może to wywołać u niego frustrację i irytację. Pozwól dziecku odreagować stres na swój sposób - pamiętaj, że nie ma złych emocji.

Wykaż się empatią i pomóż dziecku nazwać jego uczucia. Jesteś zły, niezadowolony, rozczarowany…? Nie podoba Ci się, że nie miałeś więcej czasu na skończenie kolorowanki, że nie mogłeś się pobawić, że wylosowałeś inną kartę w grze…?

Nie mów też, że dziecko i tak jest najlepsze - dajesz mu błędny komunikat i sprawiasz, że dziecko tym bardziej nie może poradzić sobie z porażką (Skoro jestem najlepszy, dlaczego mi się nie udało?).

Po opadnięciu emocji - porozmawiajcie

Pokaż dziecku, że poważnie traktujesz jego uczucia i że wspierasz go w próbach nauczenia się czegoś nowego albo w podejmowaniu rywalizacji. Zaproponuj wspólne wyciągnięcie wniosków: co poszło nie tak? Czy następnym razem można podjąć inne działania, by się udało osiągnąć sukces?

Jeśli zachowanie dziecka było wcześniej nieakceptowalne - spokojnie wyjaśnij, dlaczego nie można tak postępować. Zaproponuj inne zachowania na wypadek, gdyby dziecko znów czuło podobne emocje. Możecie nawet zabawić się w teatrzyk i odegrać, jak powinno zachować się dziecko, gdy znów poczuje złość/smutek po przegranej w grę albo nieudanej próbie ułożenia klocków (przytulić się do rodzica, odejść na chwilę, itd.).

Sprawdź też: Jak pomóc dziecku w walce ze stresem?

Pokaż dziecku, że porażka też ma pozytywne skutki

Na koniec rozmowy warto zauważyć, że choć porażka wywołała u przedszkolaka negatywne emocje, to nauczyła go czegoś nowego. Dzięki niej nie wiedzielibyście, co należy poprawić!

Możesz też opowiedzieć o wydarzeniu, kiedy Tobie coś się nie udało. Wyjaśnij, czego nauczyła Cię ta porażka - ale też zaznacz, że nie powstrzymała Cię przed kolejnymi próbami (np. Kiedyś nie umiałam piec ciast i zawsze wychodziły mi zakalce. Jednak zobaczyłam w przepisie, co robię źlę, spróbowałam jeszcze kilka razy i teraz nie mam z tym problemu!).

Zwracaj uwagę na inne aspekty rywalizacji

Najlepiej jest je pokazywać w domu - w bezpiecznych warunkach, w otoczeniu rodziny. Chodzi o gry w planszówki, przepychanki, ściganie się, gry z piłką. Maluch może wtedy bez wstydu wyrazić swoje uczucia. Dziecko raz przegrywa, raz wygrywa - jeśli więc pojawią się łzy i narzekania, że maluch zawsze przegrywa, warto przypomnieć, że np. Poprzednim razem byłeś pierwszy.

Ponadto wspólne zabawy opierające się o rywalizację są okazją do tego, by opowiedzieć dziecku, jakie inne mają te konkurencje. Możesz np. opowiedzieć dziecku o swoich uczuciach: że lubisz wspólnie z nim grać w planszówki nie dlatego, że możesz wygrać, ale ponieważ jest to ciekawa forma wspólnego spędzania czasu.

Jeśli chcesz nauczyć dziecko radzenia sobie z porażką - tego unikaj:

• Porównywania z innymi dziećmi - obniżasz w ten sposób poczucie wartości dziecka.
• Wyręczania - bez podejmowania prób dziecko nie nauczy się nowych umiejętności! Więcej przeczytasz tu: 4 kroki do samodzielności przedszkolaka
  
• Przeceniania możliwości dziecka - porażka będzie się dla niego wiązała z poczuciem winy, że nie spełniło Twoich oczekiwań.
• Etykietkowania - czyli rzucania określeń, które mogą albo zdyskredytować umiejętności dziecka albo je przeceniać. Dziecko, które słyszy, że jest “niezdarne” nie będzie widziało powodu, by dalej próbować swoich sił w sporcie - skoro i tak sobie nie poradzi.

Porażka przeciwnika

Warto też pamiętać o tym, że nauka radzenia sobie z porażką powinna iść w parze z umiejętnym… wygrywaniem. Dlatego ważne jest, by dziecko umiało szanować przeciwnika i nie obrażać go, gdy okaże się, że w czymś przegrał.

Może zainteresuje Cię też: Jak budować poczucie wartości u dziecka