Psychologia osobowości jest dziedziną obejmującą całościowo życie psychiczne. Uwzględnia oddziaływania środowiska społecznego na jednostkę, w którym ona egzystuje. Definicji osobowości jest tak dużo, że zajęłyby kilka tomów książek. Trzeba pamiętać, że każda jednostka wyróżnia się spośród innych, egzystujących obok niej jednostek, swoim niepowtarzalnym zbiorem komponentów. Jest wyposażona w inne cechy temperamentalne, inne cechy charakteru, inne popędy i potrzeby, specyficzne uzdolnienia i różne właściwości obrazu własnej osoby.

Dlatego też każde dziecko jest inne. Nawet rodzice bliźniaków dostrzegają różnice w zachowaniu i usposobieniu swoich dzieci: „Kacperek taki spokojny…, a Marysia taki szatan, po kim oni to mają?”. Jak to się zatem dzieje? Co powoduje, że nasze dzieci są różne? Specjaliści wymieniają szereg czynników i procesów prowadzących do uformowania osobowości, są to między innymi dojrzewanie, uczenie się, uspołecznienie, przystosowanie, adaptacja, naśladowanie, identyfikacja, rodzina i wiele innych.

Kiedy kształtuje się osobowość

Okresem krytycznym w rozwoju dziecka jest wiek pięciu lat. W tym czasie frustracja potrzeb dziecka (np. miłości, bezpieczeństwa) i brak określonej liczby bodźców może zaburzyć prawidłowe formowanie osobowości. Dlatego tak ważne jest okazywanie naszym dzieciom miłości od najwcześniejszych momentów życia – nawet w okresie prenatalnym. Przeprowadzone badania dowodzą, że to, z jaką osobowością się rodzimy, to jedno, a to, w jakim otoczeniu się rodzimy, to drugi czynnik kształtujący nasze JA.

Specjaliści przedstawiają ciekawy podział procesów rozwoju osobowości na dwa etapy: dobrego przystosowania i trudności przystosowania. Pierwszy etap przypada na okresy około półtora roku, dwa i pół roku, trzy i pół roku oraz między dziesiątym a dwunastym rokiem życia. Drugi okres to wiek około trzech i pół roku, kiedy dziecko odczuwa lęk przed upadkiem, jest drażliwe, płaczliwe, wstydzi się i brakuje mu całkowitej koordynacji motorycznej charakterystycznej dla późniejszych etapów rozwoju.

Przez piąć pierwszych lat życia dziecko osiąga tempo rozwoju tak szybkie jak od pięciu do piętnastu lat. Około jedenastego-piętnastego roku życia jednostka uczy się zachowań typu ,,z” i ,,przeciw” rodzinie – nauka ta obejmuje np. rozwiązywanie konfliktów. Po piętnastym roku życia młody człowiek uczy się, jak być niezależną jednostką, która żyje w wymagającym od niej środowisku społecznym. Pełne przystosowanie jednostki powinno odbyć się między dwudziestym pierwszym a czterdziestym rokiem życia – jednostka musi zapewnić sobie wtedy środki ekonomiczne, realizować własne plany życiowe, założyć własną rodzinę.

Czy rola, jaką pełnimy, zmienia naszą osobowość?

Człowiek pełni w swoim życiu wiele ról. Sarbin, jeden z badaczy osobowości, twierdzi, że skomplikowane zmiany psychiczne wynikają właśnie ze zmieniania ról przez człowieka. Zmiany te pojawiać się mogą zarówno w obrębie działania, jak i dyspozycji poznawczych czy wartości oraz upodobań.

Stymulowanie zmian w osobowości osób wchodzących w rolę odbywa się także pod wpływem nacisków i oczekiwań otoczenia – dlatego nagradzanie i karanie dzieci za określone zadania i wcielanie się w określoną postać może skutkować zmianą w osobowości. Nagradza się bowiem zachowania zgodne z rolą i preferencjami otoczenia. U dzieci wcielanie się w rolę bądź wykonywanie jakiegoś pożądanego społecznie zadania odbywa się na poziomie nieświadomym lub na zasadzie obserwacji innych dzieci, osób dorosłych i osób znaczących.

Przedszkole to najważniejszy okres w rozwoju osobowości?

Jest to jeden z pierwszych okresów, kiedy kształtują się struktury osobowości w jej podstawowej formie, okres rozwoju „osobowościowych mechanizmów” zachowania. W latach przedszkolnych dziecko nawiązuje kontakty z otoczeniem, naśladuje inne dzieci w zabawie oraz wzory działań dorosłych, ich funkcje społeczne, sposoby pracy czy posługiwanie się narzędziami. Jest bardzo wrażliwe na wszelkie negatywne wzorce.

Osobowość dziecka kształtuje się i rozwija od wczesnego dzieciństwa. Ogromne znaczenie w tym rozwoju przypada na okres przedszkolny. Przedszkole wprowadza trzylatka w świat dotąd dla niego obcy, uczy, że istnieją inne dzieci i ich potrzeby. Bliski kontakt z rówieśnikami powoduje, że dziecko nabywa i utrwala społecznie pożądane normy zachowań. Konflikty z rówieśnikami, wbrew pozorom, wpływają korzystnie na dziecko, gdyż są dla niego „szkołą życia”, w której musi sobie poradzić, ucząc się kompromisu. Zaczyna mieć świadomość, że czasem musi się podporządkować innym. Ponadto w przedszkolu dziecko nabywa wiele umiejętności i wiadomości o otaczającym je świecie.

Nie znaczy to, że te dzieci, które do przedszkola nie chodzą, są z góry skazane na niepowodzenie, ale te, które uczęszczały do przedszkola, są zdecydowanie mniej zestresowane nową sytuacją, kiedy przekraczają próg szkoły. Dobrze prowadzone i stymulujące przedszkole to najwłaściwsze miejsce do rozwoju osobowości.

Czy przedszkole może wpływać na rozwój osobowości?

Zdecydowanie tak! Aby u przedszkolaka odpowiednio kształtować kreatywną postawę, należy z doświadczeniem i należytą starannością organizować zajęcia plastyczne, muzyczne, w których pojawia się słowo, muzyka, ruch, gest. Ciekawym połączeniem jest zastosowanie gimnastyki twórczej ruchu R. Labana z elementami C. Orffa.

W tych zabawach dziecko łączy ruch z elementami słowa, rytmu muzyki, co pobudza inwencję twórczą, pomysłowość i fantazję. Jest to metoda, która daje możliwość tworzenia przez dziecko ruchu w sposób spontaniczny. Bardzo istotną rolę w rozwijaniu, a przede wszystkim w kształtowaniu osobowości dziecka odgrywają zabawy tematyczne, które mają charakter twórczy ze względu na tworzenie sytuacji i kreowanie postaci do tej pory niewidzianych albo wzorowanych na najbliższych osobach.

Czy przedszkole krystalizuje osobowość?

Osobowość dziecka pod koniec okresu przedszkolnego z pewnością nie jest jeszcze całkowicie ukształtowana i skrystalizowana. Należy więc pamiętać, że właśnie w dzieciństwie kształtują się podstawowe nawyki i sposoby zachowania, podstawowe potrzeby, skala uczuć, ważne wzory osobowościowe, z którymi dziecko pragnęłoby się utożsamiać. W okresie przedszkolnym dziecko uczy się samodzielnie zaspokajać potrzeby tak biologiczne, jak i społeczne.

Kto ma wpływ na osobowość i budowanie własnego obrazu malucha?

Bezapelacyjnie są to rodzice. To oni przekazują pierwsze komunikaty i nadają pierwsze etykiety. Dlatego tak ważne jest, aby zarówno rodzice, jak i wychowawcy w tym okresie życia zapewnili dziecku optymalne warunki, które wytworzą u niego poczucie bezpieczeństwa. Powinni okazywać mu przywiązanie uczuciowe, nie uzależniając przy tym nadmiernie od siebie. Stworzą wtedy podstawy zdrowia psychicznego, rozwoju osobowości zrównoważonej i społecznie przystosowanej.

Ważna jest też spójność bodźców wychowawczych w środowisku przedszkolnym i w domu. Jeżeli dziecko wychowywane jest przez wiele środowisk, może mieć trudność w identyfikacji zachowań – dobrych i złych, poprawnych i niepoprawnych. Babcia przekazuje mu inną prawdę o świecie, tata wysyła do mamy, mama do taty, a pani w przedszkolu wymaga. I tutaj odzywa się właśnie osobowość dziecka, które albo będzie reagowało wycofaniem, albo będzie po prostu niegrzeczne, co spowoduje frustrację i spiralę napędzających się reakcji i kolejnych komunikatów. Ciągłe pouczanie dzieci: „stój”, „nie biegaj, bo się spocisz”, „jesteś gruby, nie jedz tyle” nie ukształtuje człowieka o pozytywnym obrazie siebie. Nawet przy najlepszej pracy pedagogów.

Dzieci w wieku przedszkolnym chłoną jak gąbka świat, uczą się siebie i ludzi, którzy ich otaczają. Doskonale orientują się w nastrojach rodziców, czego rodzice nie są do końca świadomi. Jeszcze nie zdają sobie sprawy, kim są osobowościowo, ale coraz częściej będą się tego uczyły…

Bliżej Przedszkola nr 2/ luty 2014/Monika Urbańska-Bulas

Źródło: www.blizejprzedszkola.pl