W zabawie dziecko ma okazję zdobyć wiedzę, umiejętności, wartości społeczne i moralne, doświadczyć wrażeń, emocji i uczuć. Nauczyciel ma możliwość wspierania, wzmacniania, aktywizowania i stymulowania dziecka. Pedagogika zabawy to działanie w grupie, które daje radość, które uczy, bawi i wychowuje. W metodach pedagogiki zabawy w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym zastosowano następujący podział:
- metody wstępne
- metody aktywizujące
- metody integracyjne
- metody twórczego opracowania tematu
- metody informacji zwrotnej
- metody plastyczne

METODY WSTĘPNE

Zabawy zawierające tę metodę ułatwiają rozpoczęcie zajęć, wprowadzenie w temat, podzielenie się wiadomościami, spostrzeżeniami, odczuciami i doświadczeniami, ułatwiają nawiązanie do współpracy i nabranie zaufania do innych dzieci w zespole, oswojenie z nowym miejscem lub sytuacją, pozwalają zaznaczyć swoją obecność, stwarzają miłą atmosferę i ożywiają grupę.

METODY AKTYWIZUJĄCE

Zabawy „aktywizujące” pobudzają dzieci do konkretnej aktywności fizycznej, umysłowej i emocjonalnej, służącej osiąganiu zamierzonych celów. Metody te zachęcają dzieci do uczenia się, poznawania, rozumienia, doświadczania i odczuwania siebie oraz świata poprzez czynne działanie i aktywny udział we wspólnej zabawie.

METODY INTEGRACYJNE

Zabawy integracyjne związane są ze wspólnym działaniem w małej lub dużej grupie, z ruchem, tańcem, śmiechem. Pozwalają one dzieciom na bliższe poznanie się  nawiązanie bezpośrednich i życzliwych relacji, wytworzenie ciepłej i serdecznej atmosfery w grupie, zbliżenie emocjonalne i nabranie zaufania do siebie nawzajem, wymianę informacji o sobie i otoczeniu, poczucie jedności grupy, w której każde dziecko ma swoje miejsce, jest ważne, doceniane i potrzebne jako członek zespołu, z którym wiążą je więzi emocjonalne.

METODY TWÓRCZEGO OPRACOWANIA TEMATU

Zabawy z tej grupy metod umożliwiają nowatorskie opracowanie tematu, ułatwiają zainteresowanie się danym zagadnieniem, poszukuje rozwiązań postawionego problemu. Nie ma z góry ustalonego tylko jednego gotowego i właściwego rozwiązania zagadnienia. Każde rozwiązanie stawianego zadania jest właściwe i każde dziecko ma w tych metodach szansę zaprezentować siebie i własny punkt widzenia. Efekt pracy twórczej jest specyficznym dziełem danej osoby lub danej grupy.

METODY INFORMACJI ZWROTNEJ

Zabawy zawierające takie metody umożliwiają poznanie wrażeń, przeżyć, myśli, poglądów, oczekiwań ,nastrojów, zaangażowania w działania oraz zainteresowania tematem u poszczególnych dzieci w grupie. Każde dziecko zarówno w trakcie zabawy, jak i po jej przebiegu sygnalizuje swój odbiór i swoje odczucia. Może to zrobić w sposób werbalny, rysunkowy, ruchowy, dżwiękowy.  Uzyskane informacje zwrotne są również ważne do zdiagnozowania potrzeb dziecięcych, które pomagają nam projektować następne działania edukacyjne w grupie przedszkolnej.

METODY PLASTYCZNE

W działaniach zawierających techniki plastyczne i konstrukcyjne najważniejszy jest sam proces tworzenia i dochodzenia do czegoś nowego, niezwykłego, a często wspólnego rozwiązania. Sam efekt artystyczny nie jest tak ważny, co wkład pracy, starania, wysiłek, zaangażowanie i strona emocjonalna oraz treść i tematyka pracy.

METODY AKTYWIZUJĄCE - ZABAWY:

AEROBIK
Cel główny: aktywizacja grupy
Inne cele: zabawa kształtuje i rozwija umiejętności wczuwania się w rytm muzyki oraz wyrażania ruchem rytmu, rozwija elastyczność i pozwala poznać możliwości ruchowe własnego ciała. Zabawa ruchowa z elementami gimnastyki. W rytm muzyki n-l pokazuje, a dzieci naśladują określone gesty, ruchy, np. gesty siłacza, nakładania kapelusza, obrót wokół siebie w czterech krokach itp.
Materiały: szybka, skoczna muzyka .

„EKSPRESJA RUCHOWA I DŻWIĘKOWA W PARACH”
Cel główny: aktywizacja grupy
Inne cele: rozwija wyobraźnię twórczą, pomysłowość i świadomość własnego ciała, uczy koncentracji uwagi oraz ilustrowania ruchem i dźwiękiem określonych czynności. Dzieci dobierają w pary. Jedno dziecko w parze wykonuje dowolne ruchy ciałem, rekami, nogami tak, aby drugie potrafiło do tych ruchów dopasować odpowiednią ilustrację dźwiękową za pomocą własnego głosu.

„KRĄG  SŁÓW”
Cel główny: aktywizacja grupy
Inne cele: kształci i usprawnia analizę i syntezę dżwiękową, rozwija pamięć słuchową, słuch fonematyczny i umiejętność artykulacji poszczególnych głosek, a także czynne słownictwo. Dzieci i n-l siedzą w kole. Ogólna zasada tej zabawy brzmi: ostatnia głoska poprzedniego słowa jest pierwszą głoską następnego słowa. W zabawie tej trzeba dać czas dzieciom na zastanowienie się i wypowiedzenie słów.

„POLICZ I WYKLASZCZ”
Cel główny: aktywizacja grupy
Inne cele: wykonywanie na zbiorach liczbowych – liczenie elementów, porównywanie, układanie i odtwarzanie tych zbiorów. Utrwala liczebniki główne i kształci umiejętność posługiwania się nimi w zakresie 6, 9 lub 12. Rozwija umiejętność porównywania liczby elementów zbiorów. Wdraża dzieci do samokontroli i współdziałania. Rozwija umiejętność spostrzegania. Dobieramy dzieci w małe grupy, siadają na dywanie lub przy stole. Wszystkie grupy otrzymują po dwie kostki do gry. Każde z dzieci po kolei rzuca dwiema kostkami, przelicza liczbe wyrzuconych oczek i wyklaskuje tyle razy. Pozostałe dzieci sprawdzają czy jest poprawna odpowiedź. Można zastosować trzy kostki z oczkami od 1 do 3 po przeciwległych stronach. Pomoże to dzieciom zrozumieć i zapamiętać składniki liczby, przemienność dodawania, a suma trzech składników nie przekroczy 9. W celu utrwalenia obrazu graficznego cyfr można zastosować kostki, które na ściankach mają cyfry zamiast oczek.

„ZWIERZAK”
Cel główny: aktywizacja grupy i wykonanie pracy plastycznej
Inne cele: zachęca do odważnego prezentowania swojego bohatera (maski) w rozmowach i spotkaniach z innymi tego typu postaciami. Pracę taką można wykorzystać do odegrania scenek teatralnych, prowadzenia dialogów między bohaterami, opowieści i rozmów dzieci nieśmiałych tylko z bohaterem ukrytym pod maską. W fazie składania papieru metodę można wykorzystać do zajęć kształtowania pojęć matematycznych (rozpoznawanie i nazywanie figur geometrycznych). Z kartki papieru każde dz. składa statek (forma wyjściowa), burty należy rozłożyć na boki, by powstało płaskie dno, maszt statku należy położyć na na jedną z burt. Dno statku przełamujemy w połowie, tworząc zamkniętą paszczę zwierzaka. Wykonaną maskę kolorujemy.
Materiały: arkusze białego papieru, flamastry, kredki.

„CO TO JEST PODRÓŻ?”
Cel główny: aktywizacja grupy
Inne cele: Zabawa może być wstepem do realizacji scenariusza „podróż dookoła świata", daje możliwość ustalenia, jakie wiadomości i doswiadczenia mają dzieci, co wiedzą o podróżach. Metoda ta aktywizuje dzieci do współdziałania w grupie, pobudza wyobraźnię. W kilkuosobowych grupach dzieci rozmawiają o tym, co to jest podróż, z kim i gdzie można pojechać, kogo można spotkać i jakie przygody przeżyć. Po wymianie informacji i ustaleniu, jak ta podróż może wyglądać, dzieci rysują swoje ustalenia na kartkach papieru, tworząc własne prospekty podróżnicze. Każda grupa pracuje razem nad jednym wspólnym projektem. Wykonane prace wywieszamy w widocznym miejscu, a autorzy opowiadają o swoich podróżach.

METODY WSTĘPNE - ZABAWY:

„MÓJ NASTRÓJ”
Cel główny: rozpoczęcie i wprowadzenie w temat zajęć oraz uzyskanie informacji zwrotnej.
Inne cele: Zabawa może być podsumowaniem zajęć.  Oprócz wersji rysunkowej każde dziecko może werbalnie uargumentować swoje odczucia. N-l rysuje na arkuszu papieru okienka, każde dz. w jednym z okienek rysuje kredką swój nastrój, w jakim się obecnie znajduje – słońce, słońce za chmurką, mgłę, zachmurzenie, deszcz, piorun.

„NIEDOKOŃCZONE ZDANIA”
Cel główny: rozpoczęcie i wprowadzenie w temat zajęć oraz uzyskanie informacji zwrotnej. Każde dziecko kończy w sposób indywidualny zaproponowane przez n-la zdania. Zachęcamy do skojarzeń, do przypomnienia sobie wiadomości lub do podania informacji zwrotnej związanej z odczuciami na określony temat.

„PODWÓJNY PROPORCZYK”
Cel główny: rozpoczęcie i wprowadzenie w temat zajęć
Inne cele: Służy do uzyskania informacji zwrotnej od dzieci, proporczyki mogą być wykorzystane jako element dekoracyjny sali. Każde dz. rysuje na obu stronach swojego proporczyka ulubione zabawy, w które bawi się z dziećmi.
Materiały: wycięte trójkąty, kartki, pisaki, sznurek, spinacze biurowe.

Zabawy metod aktywizujących: „Czynności z codziennego życia”, „Drwale i niedźwiedzie”, „Jeden, jeden, dwa, dwa", ”Kangury”, „Książka dla trzech zmysłów”, ”Pędzel malarza”, „Poszedł Jarek na jarmarek”, „Taniec z kokosem”, „Woda i muzyka", "Pląs – słoneczko jest”, ”Zabawa przy muzyce – czarowanie, ćwiczenie palców, o benoje".

METODY INTEGRACYJNE – ZABAWY:

„KOLOROWA PIOSENKA”
Cel główny: aktywizacja i integracja grupy
Inne cele: rozwija pomysłowość, czynne słownictwo, pobudza do improwizacji muzycznej. W małych grupach dzieci układają krótki tekst nt. wybranego przez siebie koloru do znanej melodii. Na zakończenie pracy poszczególne grupy prezentują swoje piosenki.

„DZIEŃ DOBRY”
Cel główny: integracja grupy
Inne cele: Uczy koncentracji uwagi na wykonywanej czynności, orientacji przestrzennej i kierunkowej w grupie, pobudza i rozwija zmysł słuchu. Wszystkie dzieci siedzą w kole, jedna osoba zakrywa rękami oczy, a ktoś z grupy wita osobę, podając jej imię: "Dzień dobry...”. Zadaniem witanej osoby jest odgadniecie imienia osoby, która ją pozdrowiła. Jeśli padnie poprawna odpowiedź, to kolejna osoba zamyka oczy i zabawa zaczyna się od początku.

„GRUPOWA EKSPRESJA RUCHOWO- DŹWIĘKOWA”
Cel główny: integracja grupy
Inne cele: Rozwija otwartość, pomysłowość, spostrzegawczość, koncentrację uwagi, elastyczność ciał. W kilkuosobowych grupach dzieci wymyślają krótki pokaz ruchowo-dźwiękowy, ilustrujący podany przez n-la temat, np. kolor, przedmiot, wykonywany zawód... Do prostych ruchów dzieci mogą dobrać różne dźwięki lub odgłosy, lecz nie mogą używać słów. Gdy zespoły są gotowe, nastepuje po kolei prezentacja układów ruchowo-dźwiękowych.

„WIZYTÓWKA KWIATEK”
Cel główny: integracja grupy.
Inne cele: Zabawa kształci i usprawnia analizę i syntezę dżwiękową, utrwala poznane litery, rozwija umiejętności manualne i planowanie pracy. N-l rozdaje wszystkim dzieciom kartki. Każde dz. rysuje kwiatek z tyloma płatkami, ile liter liczy jego imię. Na jednym z płatków wpisuje pierwszą literę swojego imienia, potem podchodzi do innego dziecka i prosi je, aby wpisało na kolejnym płatku drugą literę imienia właściciela wizytówki. W ten sposób należy zebrać od dzieci po jednej literze swojego imienia tak, by wszystkie płatki były wypełnione. 

Inne zabawy metod integracyjnych to: „Drwale i niedźwiedzie”, „Jedzie pociąg”, „Kłębek”, „Kra lodowa”, „ Krąg przyjaźni”, „Krążące woreczki”, „Latający dywan”, „Lew i zebry”, „Lunatyk”, ”Tęcza”, „Pląs – Pingwin”, „Zabawa przy muzyce – ćwiczenie palców”.

METODY TWÓRCZEGO OPRACOWANIA TEMATU – ZABAWY:

„PUZZLE – CHMURKA”
Cel główny: twórcze opracowanie tematu i wykonanie pracy plastycznej
Inne cele: Rozwija pomysłowość i twórcze opracowanie tematu, koordynację wzrokowo-ruchową, koncentracji uwagi, umiejętności manualne, wdraża do planowania, dokonywania wyborów i podejmowania samodzielnych decyzji, uczy współdziałania w zespole. Wszystkie pocięte elementy są wymieszane i ułożone na środku sali. Każde dz. bierze jeden kawałek papieru i odchodzi. N-l podaje temat związany z aktualną porą roku. Każde dz. maluje własną wizję. Po zakończonej pracy i wyschnięciu prac, prosimy dzieci, by każde zobaczyło, jaki symbol widnieje na spodzie kartki. Dzieci mają za zadanie zebrać się w grupy z takim samym symbolem i złożyć elementy układanki w jedną całość. Gdy jakaś grupa ma złożoną chmurkę , n-l daje taśmę klejącą do sklejenia puzzli, by kompozycja stanowiła całość.

„PAPIEROWY KWIATEK"
Cel główny: twórcze opracowanie tematu i wykonanie pracy plastycznej
Inne cele: Pobudza wyobraźnię, uwrażliwia na piękno i estetykę, rozwija pomysłowość, umiejętności manualne i konstrukcyjne, wdraża do planowania. Należy bardzo ciasno zwinąć arkusz gazety po przekątnej, by otrzymać patyk. Każde dz. z kolorowych papierowych kół tworzy płaską kompozycję przedstawiającą kwiat. Elementy sklejamy klejem. Wykonany kielich przyklejamy do łodygi i liście z kół. Mogą służyć jako prezent, do dekoracji sali, rekwizyt do zabawy.

Inne zabawy: „Książka dla trzech zmysłów”, „Spadające koła”.

METODY INFORMACJI ZWROTNEJ – ZABAWY:

„MÓJ NASTRÓJ”
Cel główny: rozpoczecie i wprowadzenie w temat zajęć oraz uzyskanie informacji zwrotnej.
Inne cele: Zabawa może być podsumowaniem zajęć. Oprócz wersji rysunkowej każde dziecko może werbalnie uargumentować swoje odczucia. Nauczyciel rysuje na arkuszu papieru okienka. Każde dz. w jednym z okienek rysuje kredką swój nastrój, w jakim się obecnie znajduje, np. słońce „jestem bardzo radosny, wesoły”, - słońce za chmurką „jest mi dobrze", mgłę „nie wiem jaki mam nastrój, jest mi trochę dobrze, ale też i trochę smutno", deszcz „jest mi bardzo smutno, chce mi się płakać...", zachmurzenie „jest mi smutno, czuję się niezbyt dobrze", piorun „jestem zły, zdenerwowany, na nic nie mam ochoty" itp.

„NIEDOKOŃCZONE ZDANIA”
Cel główny: rozpoczęcie i wprowadzenie w temat zajęć oraz uzyskanie informacji zwrotnej. Każde dz. konczy w sposób indywidualny zaproponowane przez n-la zdania. W zależności od tematyki n-l może zachęcić do skojarzeń, do przypomnienia sobie wiadomości lub do podania informacji zwrotnej związanej z odczuciami na określony temat.

„POCZTÓWKA Z PODRÓŻY”
W grupie był omawiany, np. temat o Ameryce Północnej. Każde dz. rysuje na kartce to miejsce, w którym przeżyło najciekawsze chwile, gdzie bardzo dobrze się bawiło. Rysunkowe pocztówki mogą posłużyć do zrobienia wystawy. Realizacja tematu z serii „nasza podróż dookoła świata” – przy okazji zabaw n-l może przekazywać wiele informacji o poszczególnych kontynentach, miejscach, ludziach tam mieszkających, zjawiskach przyrodniczych, zwierzętach i roślinności, wykorzystanie filmów, bajek, ilustracji i zabaw.

METODY PLASTYCZNE - ZABAWY:

„DYSKUSJA OBRAZKOWA - SŁONECZKO”
Cel główny: aktywizacja grupy i wykonanie pracy plastycznej
Inne cele: Zabawa aktywizuje dz. do myślenia i działania, rozwija sprawność manualną, zachęca do wypowiadania się na określony temat. W efekcie wizualnym może służyć jako technika plastyczna do realizowania określonego tematu zajęć, gdzie rysunek jest środkiem wyrazu i sposobem przekazywania informacji. Nauczyciel ma okazję zdiagnozować umiejętności manualne, precyzję ruchów, kompozycję pracy. Można odnaleźć nastroje, jakie towarzyszą dziecku.
Materiały: kartki papieru, kredki, farby. Tematem „Dyskusji obrazkowej Słoneczko” są, np. ulubione bajki. Początkowo każde dz. rysuje scenkę, sytuację lub bohatera ze swojej ulubionej bajki. Jest to praca indywidualna. Pomalowane kartki układamy na podłodze, tworząc okrąg. Kartki z powtarzającymi się motywami lub prezentujące tę samą bajkę układamy w promyki pod pierwszą kartką. Podczas układania wymieniane są informacje nt. obrazków tak, by każdy wiedział, co przedstawiają poszczególne promyki. Na zakończenie dokonujemy ogólnego podsumowania nt. popularności bajek wśród dzieci w grupie.

„WYKLEJANY PLAKAT”
Cel główny: rozpoczęcie i wprowadzenie w temat zajęć oraz wykonanie pracy plastycznej
Inne cele: Rozwija sprawność manualną, pomysłowość, wyobraźnię, planowanie pracy.
Materiały: duży arkusz papieru, kolorowe czasopisma, bibuła, klej, nożyczki. Każde dz. wydziera z czasopisma obrazek lub postać oraz wycina z bibuły jakiś kształt lub przedmiot, a następnie nakleja je w dowolnym miejscu na arkuszu. Kolejne dzieci doklejając nowe elementy, zmieniają wygląd pracy i dopiero ostatnia osoba zamyka całość działania. Grupa może nadać tytuł wspólnemu dziełu.

Inne zabawy tej metody to: „Kwiat nenufaru”, „Obraz z gazet”, „Plakat z kół”  „Pocztówka z podróży”, „Wyklejany plakat”, „Zwierzak”.

Więcej o metodach pedagogiki zabawy można przeczytać w pozycji, z której czerpałam informacje:
- R. Domań, Metody pedagogiki zabawy w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym, Wydawnictwo „PRZEDSZKOLAK”, Lublin 2003.
- R. Domań, Zabawy przy muzyce i pląsy, Wydawnictwo PRZEDSZKOLAK, (płyta)

Opracowała: Helena Borsuk