Każda z w/w form kształci nieco inne dyspozycje i umiejętności. Stosowanie wszystkich umożliwia rozwój osobowości dziecka. Różnorodność form wpływa na:

• urozmaicenie zajęć,

• pobudza zainteresowania i aktywność,

• pomaga w utrzymywaniu podatnej na rozproszenie uwagi małego dziecka.

Dzięki różnorodności form dla każdego dziecka, nawet najmniej zdolnego, można odnaleźć taką dziedzinę, w której jest ono w stanie wykonać powierzone zadanie, osiągnąć sukces, co z kolei staje się podstawą kształtowania pozytywnych motywacji.

ŚPIEW I ĆWICZENIA MOWY

Rola piosenek w ogólnym i muzycznym rozwoju dziecka stawia śpiew na czołowym miejscu wśród pozostałych form wychowania muzycznego w przedszkolu. Dzięki różnorodności charakteru i nastroju śpiewanych piosenek wzbogaca się świat uczuć dziecka, kształtuje postawa estetyczna.

Na prostym materiale śpiewanej piosenki dziecko jest w stanie zaobserwować rytm, metrum, linię melodii, tempo, dynamikę, budowę (części, powtórzenia, kontrasty), charakter i nastrój – wszystko to, co w przyszłości będzie podstawą świadomej percepcji utworu muzycznego. Teksty piosenek poszerzają wiadomości o świecie i otoczeniu, wzbogacają doświadczenie, rozwijają słownictwo dziecka, kształtują uczucia. Zespołowy śpiew dyscyplinuje, wzmacnia więź z grupą, uaktywnia też dzieci nieśmiałe, zalęknione, zahamowane, które poprzez zespołowy śpiew nawiązują kontakt z rówieśnikami. Śpiew wpływa pozytywnie na fizyczny rozwój dziecka: wzmacnia aparat głosowy, rozwija klatkę piersiową, dotlenia organizm, wyzwalając naturalną potrzebę ekspresji - wpływa dodatnio na system nerwowy.

PRACA NAD GŁOSEM DZIECKA

Aparat głosowy dziecka rozwija się intensywnie, nieprzerwanie i nierównomiernie od 2 do 14 roku życia. W tym czasie wiązadła głosowe (tzw. struny głosowe) są bardzo delikatne i podatne na różnego rodzaju uszkodzenia. Szczególnie niebezpieczne jest ich nadwerężanie zbyt głośnym śpiewem, a także intonowanie „na siłę” dźwięków wyższych od rejestru, którym dysponuje dziecko.

Podstawowe zasady podczas śpiewu:

• Prowadzić zajęcia w czystych, dobrze przewietrzonych pomieszczeniach.

• Zezwalać na śpiew tylko z umiarkowaną siłą głosu.

• Utrzymywać śpiew w skali dostosowanej do możliwości dziecka.

• Unikać śpiewu na dworze przy wietrznej lub mroźnej pogodzie oraz podczas intensywnego ruchu.

• Unikać śpiewu przy długo trwającej jednakowej postawie ciała /dłuższe siedzenie, stanie/.

• Przy oznakach chrypki wyłączyć dziecko z zajęć głosowych.

Zasadnicze rodzaje ćwiczeń głosu prowadzonych w przedszkolu w formie zabawy:

• ćwiczenia prawidłowej postawy i oddechu.

Postawa podczas śpiewu powinna być swobodna, plecy wyprostowane, lecz nie naprężone. Powietrze należy wdychać nosem, dość szybko, lecz i bezgłośnie, przy rozchylonych ustach wypuszczać ustami spokojnie do samego końca, ćwiczenia artykulacji i dykcji.

Nauczycielka powinna wystrzegać się popełniania błędów wymowy, gdyż podstawową metodą nauki na tym etapie jest naśladowanie dobrego wzoru. Błędy popełniane to np. przesadne otwieranie ust podczas formowania samogłosek, twarde atakowanie samogłosek, krzyk, przypadkowe branie oddechu, często w połowie słowa.
ćwiczenia intonacji.

Przeciętnie w ciągu jednego miesiąca wprowadza się w każdej grupie dwie nowe piosenki. W starszych grupach liczba ta może być powiększona o kilka piosenek w ciągu roku. Niezmiernie ważnym momentem w nauce piosenki jest jej prezentacja przez nauczycielkę.
Piosenkę należy znać na pamięć, podczas śpiewu zachować absolutną  dokładność intonacji i rytmu, bardzo wyraźną artykulację i dykcję, właściwe nasilenie głosu, naturalną mimikę, ciekawą interpretację. Podczas śpiewu nauczycielka powinna być zwrócona twarzą do dzieci. Jeśli gra na instrumencie krępuje swobodę śpiewu, lepiej zrezygnować z akompaniamentu.

Następnym etapem jest osłuchanie dzieci z melodią, rytmem i tekstem piosenki. Może to być z każdym razem nieco inna forma:

• zaśpiewanie piosenki przez nauczycielkę i zainteresowanie dzieci tekstem, wyjaśnianie niezrozumiałych słów,

• zabawa ruchowa przy śpiewie nauczycielki,

• śpiewanie piosenki z pacynką, kukiełką, obrazkiem,

• zaśpiewanie z tekstem fragmentu piosenki  lub całej zwrotki, aby sprawdzić czy dzieci zapamiętały już cokolwiek z jej melodii i tekstu.

Naukę piosenki należy prowadzić posługując się wyłącznie głosem. Tekstu podczas nauki nie oddzielamy od melodii. Następnej zwrotki uczymy tylko wówczas, gdy poprzednia została pamięciowo opanowana.

RUCH PRZY MUZYCE

W działaniu nauczycielki z dzieckiem przedszkolnym zaznaczają się dwa podstawowe kierunki:

• Rozwijanie całkowicie swobodnej wypowiedzi ruchowej dziecka inspirowanej piosenką, bajką, opowiadaniem, nastrojowym akompaniamentem,

• Systematyczne, przemyślane działanie prowadzące do podporządkowania ruchów rytmowi muzyki.

• Pracę nad podporządkowaniem ruchów rytmowi muzyki rozpoczynamy od ćwiczeń przygotowujących do marszu.

ZABAWY RUCHOWE

• Zabawy ruchowe ze śpiewem,

• zabawy ilustracyjne i inscenizowane (przedstawienie treści piosenki prostymi elementami ruchu)

• zabawy rytmiczne (odtwarzanie rytmu śpiewanej piosenki lub jej fragmentów za pomocą prostych elementów ruchu, podskoków, klaskania, tupania, skłonów)

• zabawy taneczne (stosuje się znane już dzieciom kroki taneczne utrwalając je w ten sposób, zabawy te usprawniają ruchowo, kształcą umiejętności wyczuwania zwrotów zakończeniowych, wyodrębniania części, zdań, fraz, zauważania powtórzeń, podobieństw i kontrastów)

• Zabawy ruchowe przy akompaniamencie instrumentu

• zabawy z zakresu techniki ruchu (porządkowe, orientacyjne w przestrzeni, naprężające i rozluźniające, wzmacniające różne grupy mięśni, korektywne)

• zabawy uwrażliwiające na różne elementy muzyki (reakcja ruchowa dzieci na elementy muzyki wyraźnie występujące w akompaniamencie: tempo i jego zmiany, czas wybrzmiewania dźwięków i trwanie pauzy, rytm, dynamikę i metrum, wysokość i barwę dźwięków, artykulację, budowę formalną – zabawy inhibicyjno-inicjacyjne)

• opowieści ruchowe (zabawy wysnute z treści piosenek bajek lub wierszy; Nauczycielka poprzedza zabawę krótkim opisem wydarzenia czy sytuacji wprowadzając przy tym określone role indywidualne lub zbiorowe. Dzieci przejmują role ilustrując je ruchem przy odpowiednim akompaniamencie wykonywanym przez nauczycielkę)

• tańce  (program umuzykalnienia w przedszkolu przewiduje naukę łatwych tańców regionalnych oraz tańców charakterystycznych wiążących się przeważnie z inscenizacją bajek, opowiadań, wierszy. W odróżnieniu od tańców regionalnych, w których obowiązują ustalone figury, tańce charakterystyczne są okazja do rozwijania swobodnej inwencji i pomysłowości zarówno nauczycielki, jak i dzieci.)

GRA NA INSTRUMENTACH

Dzięki instrumentom kształtuje się wrażliwość na barwę, rozwija poczucie rytmu. Instrumenty dają możliwość obserwowania w praktycznym działaniu różnicy wysokości dźwięków, kierunku melodii, rozwijają wyobraźnię muzyczną i inwencję twórczą dziecka. Gra na instrumentach wpływa na koncentrację uwagi i zdyscyplinowanie, jest też doskonałym środkiem rozwijania sprawności manualnych dziecka.  Przedszkole powinno w miarę możliwości przedłużyć ten okres zabawy i manipulowania dźwiękiem. Dobrą okazją mogą być pierwsze kontakty z instrumentami perkusyjnymi a przede wszystkim korzystanie z tzw. pomocy akustycznych, czyli wszystkiego, co może być źródłem ciekawego dźwięku wydobytego samodzielnie przez dziecko. Można wykorzystać metalowe pudełko napełnione grochem, kamykami, piaskiem, łuki z naciągniętą żyłką, szklanki napełnione różną ilością wody.

Naukę gry najlepiej rozpoczynać od grzechotki lub kołatki (ruch ręki przypomina klaskanie). Następne będą instrumenty perkusyjne uderzane palcami prawej dłoni (bębenek, tamburyn), po nich instrumenty o stosunkowo dużej powierzchni uderzanej pałeczką (bębenek, pojedynczy talerz), dalej trójkąt i talerze podwójne, wreszcie instrumenty wymagające umiejętności trafienia pałeczką w określone płytki (ksylofon, dzwonki chromatyczne i diatoniczne). Gra na instrumentach powinna przebiegać indywidualnie lub w niewielkich grupach /8- 10 osób/. Równoczesna gra różnego rodzaju instrumentów może wystąpić tylko w wyjątkowych momentach. Należy utrzymywać zawsze umiarkowaną siłę dźwięku.


Grę dzieci na instrumentach wykorzystujemy:

• w ćwiczeniach z piosenką,

• w powiązaniu z piosenką,

• w zadaniach twórczych,

• W młodszych grupach rytm grany na instrumencie dzieci wykonują zawsze równocześnie z mową lub śpiewem.

SŁUCHANIE MUZYKI

Słuchanie muzyki realizuje się w przedszkolu w dwojaki sposób:
jako wydzielony typ zajęć poświęconych głównie percepcji muzyki,
przy okazji wszystkich pozostałych form wychowania muzycznego.

Utwory muzyczne przeznaczone wyłącznie do słuchania docierają do dzieci poprzez:

• muzykę żywą – piosenki i miniatury instrumentalne w wykonaniu nauczycielki lub artystów na koncertach przedszkolnych,

• muzykę mechaniczną – płyty, nagrania taśmowe, umuzykalniające audycje radiowe i telewizyjne.

Jedną z podstawowych form kształcących umiejętność uważnego słuchania stanowią ćwiczenia w spostrzeganiu i odróżnianiu zjawisk akustycznych w przyrodzie i otoczeniu. Odróżnianie efektów akustycznych może być okazją do przeprowadzenia wielu ciekawych ćwiczeń słuchowych np.

• Określanie słuchowe kierunku dźwięku zagranego na jednym z dwóch bębenków umieszczonych w różnych kątach sali,

• Określenie odległości dźwięku – (bliżej, dalej). Dzieci skupione w kącie sali, odwrócone plecami. Dwoje dzieci ustawionych w różnej odległości od grupy na znak nauczycielki upuszcza kolejno na podłogę jednakowe woreczki, piłki, klocki itp.,

• Podawanie liczby dźwięków wydobywanych na wybranym instrumencie lub uzyskanych w inny sposób (w starszych grupach do 10 dźwięków),

• Określenie gęstości dźwięków pochodzących z takich samych instrumentów o różnej liczbie (np. z 1 lub 2 trójkątów).

PLANUJĄC ZAJĘCIE NALEŻY UWZGLĘDNIAĆ:

• W jednym zajęciu powinny być wprowadzone, co najmniej trzy formy tego zajęcia,

• Powinny się przewijać, co najmniej dwie piosenki, z tego najwyżej jedna nowa,

• W każdym zajęciu dzieci powinny mieć okazję do śpiewania,

• Zajęcia ruchowe należy przeplatać z zajęciami w pozycji siedzącej,
  

• Dzieci nie powinny śpiewać podczas intensywnego ruchu oraz bezpośrednio po nim,

• Podczas każdego zajęcia należy dać dzieciom okazję do swobodnego ruchu,

• Nie powinno się narzucać dzieciom rygorystycznie ciągle jednakowych ustawień,

• Stosować różne pomoce urozmaicające przebieg zajęcia,

• Na każdym zajęciu nawet powtórzeniowym powinien pojawić się jakiś element nowy i atrakcyjny dla dzieci.

PLANOWANIE ZAJĘCIA:

• Ustalenie tematu zajęcia.

• Wyszukanie piosenek odpowiednich do rozwinięcia ustalonego tematu.

• Przeanalizowanie sposobu wykorzystania wybranych piosenek i określenie:

• która będzie piosenką przeznaczona do słuchania,

• która zostanie zaplanowana do nauki,

• która nadaje się do zabawy inscenizowanej, rytmicznej lub tanecznej,

• przy której piosence można zastosować grę na instrumentach perkusyjnych.

• Przemyślenie jakie przeprowadzić zabawy rytmiczne przy akompaniamencie instrumentu muzycznego, aby podkreślić te zagadnienia, które nie zostały dostatecznie uwzględnione w treści piosenki.

ORGANIZACJA ZAJĘĆ MUZYCZNYCH W PRZEDSZKOLU

We wszystkich grupach wiekowych zajęcia odbywają się dwa razy w tygodniu:

• 3-latki   10 - 15  minut

• 4-latki   15 - 20 minut.

• 5-latki   20 - 25 minut.

• 6-latki   25 - 30 minut.

Rozpiętość skali dźwiękowej nie powinna przekraczać przyjętych norm:

• Dla dzieci 3/4-letnich  d1- a1

• Dla dzieci 4/5-letnich  d1  - c2

• Dla dzieci 6/7-letnich  c1/d1- c2/d2.

INNOWACYJNE FORMY WYCHOWANIA MUZYCZNEGO

• Emil Jaques-Dalcroze - aby dziecko mogło stać się w pełni muzykiem i właściwie odbierać muzykę, to powinno posiadać pewien zespół cech o charakterze fizycznym jak i duchowym (słuch, głos, świadomość dźwięku), tzw. świadomość rytmu (związek z układem rozumującym, mięśniami i układem nerwowym - w powiązaniu z ruchem).

• Carl Orff - „naprawdę rozumie i czuje sens muzyki ten, kto czynnie w niej uczestniczy” (integracja: ruchu, śpiewu, mowy, gry na instrumentach, plastyki, itp.)

• Zoltan Kodaly - najważniejszy jest śpiew własny dziecka, śpiew zbiorowy i słuchanie muzyki.

• Batia Strauss - Poznawanie utworów muzycznych powinno zawierać jak najwięcej elementów przy maksymalnym wykorzystaniu dostępnych środków. Zdaniem Batii Strauss, nie wszystkie dzieci muszą być w przyszłości muzykami. Jeżeli nawet nie mają słuchu, nie potrafią zaśpiewać piosenki, ale mają dobrą wolę i chcą aktywnie słuchać, to mogą być muzykalnymi na podstawowym poziomie.

Autor: Barbara Skibicka-Nowakowska