W każdej grupie przedszkolnej znajdziemy dzieci, których zachowanie ma znamiona nadpobudliwości, nie braknie także dzieci zamkniętych w sobie, niesmiałych, z trudem nawiązujących kontakty. Większość dzieci przebywa w przedszkolu wiele godzin dziennie, nierzadko z ograniczoną możliwością odpoczynku. Powoduje to często występowanie fizycznego i psychicznego przeciążenia małych organizmów, co w efekcie wzmaga przejawy nadpobudliwości, agresji, osłabia dobre samopoczucie, nie sprzyja właściwej aktywności.

W tej sytuacji, jeżeli pragniemy zachować własną równowagę i równowagę dzieci, powinniśmy umiejętnie wykorzystać wszelkie chwile spokoju i odprężenia.

Jedynym ze sposobów jest organizowanie zabaw i ćwiczeń sprzyjających rozładowaniu emocji, dających możliwość odpoczynku i osiągnięcia sukcesu.

Po pełnym zajęć i zabaw przedpołudniu, w sali i na powietrzu, dobrą porą na odpoczynek jest czas po obiedzie. Możemy wtedy prowadzić zabawy odprężające, łączące różne formy działalności dzieci, np.:
Słuchanie muzyki klasycznej o spokojnym nastroju, a następnie wyrażanie swoich przeżyć w twórczości słownej lub plastycznej.
Prowadzenie zabaw relaksacyjnych.

Techniki relaksacyjne pomagają uspokoić i wyciszyć dziecko, wpływają na koncentrację uwagi, pomagają pokonać stres.

Techniki relaksacyjne

Są to specjalne ćwiczenia (fizyczne lub wyobrażeniowe), które umożliwiają odprężenie organizmu, radzenie sobie ze złością, strachem, bólem, poczuciem straty, a przy okazji uspakajają oddech, obniżają ciśnienie, zmniejszają napięcie mięśni i - jak twierdzą psychologowie – pomagają one w harmonijnym rozwoju każdego dziecka. Można połączyć relaksację i krótkie wizualizacje – na koncentrację uwagi, uspokojenie, rozluźnienie czy np. wizualizacje złości, która pomoże dziecku uporać się z tymi emocjami.

Relaksacja progresywna Jacobsona

Ta technika relaksacyjna ma nauczyć dziecko odróżniania uczucia napięcia i odprężenia mięśni oraz po pewnym czasie ułatwić mu przechodzenie z jednego stanu do drugiego.

W tle odtwarzamy spokojną muzykę, bez akcentowania rytmu. Najważniejsza jest melodia. Mówimy dziecku, że pobawimy się w „słabego mocnego i silnego”. Zaczynamy od dłoni (wgniatanie pięści w materac i jej zupełne rozluźnienie, aby dziecko poczuło, jak to jest być słabym), potem noga (zaciskanie palców stóp, wciskanie pięty w materac, zaciskanie klocka pod kolanem – i oczywiście dla przeciwwagi rozluźnienie), brzuch (wypuszczanie i wpuszczanie powietrza – dziecko śledzi, jak unosi się i opada jego brzuszek). Później wciskanie głowy w materac, marszczenie czoła, zaciskanie oczu, szczęk, ruchy ust, robienie min, wyciąganie języka.

Trening autogenny Schultza (w adaptacji Polender)

Przeznaczony jest dla dzieci w wieku przedszkolnym. Dziecko musi czuć ciężar i ciepło ciała. Wykorzystujemy sugestię i proces identyfikacji (dzieci w tym wieku lubią czuć się jak bohaterowie bajek, więc z łatwością poczują jak miś, który zmęczył się wycieczką do lasu). Używamy muzyki, która po pewnym czasie – na zasadzie skojarzeń – będzie samodzielnie (już bez opowieści o misiu) wywoływać stan relaksu.

Dzieci – dzięki tej relaksacji – odpoczywają i jednocześnie mają poczucie, że uczestniczą w fajnej zabawie.

Wykorzystajmy fragment tekstu o misiu:

„Miś leży w łóżeczku i myśli sobie – czuję, jak moja lewa noga staje się ciężka, jest już bardzo ciężka. Jest już tak ciężka jak duży kamień na drodze. Jest już tak ciężka, że nie mego jej podnieść. (....) Oddycham równo i spokojnie. Nóżki też są już leniwe. Najpierw prawa nóżka staje się ciężka, coraz cięższa. Jest już taka ciężka, że nie chce mi się nią ruszać. A teraz lewa nóżka zachowuje się tak samo. Jest bardzo ciężka. Czuję ciepło w rączkach i nóżkach. Ciepło jest w brzuszku. Całe ciało jest ciepłe jak w kąpieli.”

Techniki wizualizacyjne

Ten typ relaksacji może pomóc w radzeniu sobie z trudnymi emocjami – takimi jak strach czy złość. Ważne jest, by prowadzący posiadali wiedzę o relaksacjach, aby nie dołożyć czegoś od siebie do tekstu relaksacji, co spowoduje np. wzrost strachu przed ciemnością.

Proponuje się dziecku wyobrażenie sobie różnych sytuacji, w których świetnie sobie radzi, dobrze się czuje, jest spokojne, zadowolone i radosne. Dziecko może leżeć i wczuwać się w mówiony przez nas tekst lub może ruszać się. Tak jak np. w ćwiczeniu replay – mówimy do dzieci: „Znacie na pewno zdjęcia filmowe, powtarzające ujęcia sportowe. Każdy ruch jest spowolniony i wyraźnie widoczny (możemy pokazać taki ruch ręką). Dziś spróbujemy naśladować biegacza pokazywanego w zwolnionym tempie, ale pozostaniemy w miejscu. Spróbujcie bardziej zwolnić ruchy. Teraz naśladujemy narciarza zjeżdżającego ze stromej góry. Teraz jesteśmy na ringu. Poruszajcie się bardzo wolno, nie dotykając się na wzajem.”

Relaksacja Wintreberta

Metoda ta wymaga indywidualnego kontaktu z dzieckiem, a to bardzo ważne dla jego prawidłowego rozwoju emocjonalnego. Szczególnie polecana jest ta metoda dzieciom z nadpobudliwością ruchową, z deficytem uwagi (ADHD), bo dziecko nie musi się na niczym koncentrować i chętnie poddaje się takim zajęciom.

Ruchy poszczególnymi częściami ciała wykonuje prowadzący (rodzic lub nauczycielka). Trzeba z dzieckiem nawiązać ciepły kontakt słowny – tak, aby stworzyć poczucie bezpieczeństwa. Schemat ruchów obejmuje kolejno – ręce, twarz i okolice, a na końcu nogi. Ruchy wykonywane przez prowadzącego powinny być czterech rodzajów – obroty, krążenia, huśtanie (balansowanie), opuszczanie bierne – zawsze w tej kolejności. Ćwiczenia zaczynamy zawsze od ręki dominującej.

Gimnastyka wg de Milla

Daje dobre efekty w sytuacjach podobnych jak relaksacja oddechowa, a przy tym częściej sprawia dziecku frajdę, bo zaskakuje je i śmieszy.

„Wdychasz krople deszczu. Słyszysz jak uderzają o ścianki twojej klatki piersiowej. Zrób wydech i już nie ma deszczu w tobie. A teraz wdychasz dużo małych petard. Pękają one w twojej piersi i dym cię dusi. Zrób szybciutko wydech i pozbądź się tych petard. Teraz wdychasz dużo małych lwiątek. Ryczą one w twojej piersi. Zrób szybko wydech i pozbądź się ich. Co teraz chcesz wdychać? Dobrze, zrób to.

A teraz bądź rybą. Pływasz w morzu i wdychasz wodę z morza. Jak ci się to podobała?

Bądż ptakiem.Latasz wysoko w czystym przejrzystym powietrzu. Jak ci się podoba?

A teraz usiądź i posiedź chwilę spokojnie. Możesz wstać i zrób teraz to, co chciałeś od dawna zrobić.”

Muzykoterapia

Jeszcze do niedawna muzykoterapia była wykorzystywana jedynie w przypadkach klinicznych.

Stosowanie jej do profilaktyki bądź relaksu w pracy ze zdrowymi dziećmi przynosi również dobre wyniki. Umiejętnie dobrana muzyka „wycisza” nadmierne emocje negatywne i pobudza pozytywne, a tym samym powoduje odprężenie psychiczne i fizyczne, obniża lęk, agresję pozwalając przywrócić dziecku wewnętrzną równowagę.

Taśmy czy płyty do profilaktyki muzycznej można zestawić w 4 grupy:
1. Spokojne melodyczne piosenki lub utwory instrumentalne
2. Utwory marszowe
3. Popularne szlagiery
4. Muzyka poważna, jazz nowoczesny, muzyka hinduska.

Stosujemy różne formy muzykoterapii:

a) Bierne: polegają na odtwarzaniu uprzednio specjalnie przygotowanej muzyki dla uzyskania uspokojenia, odwrócenia uwagi i zorganizowania czasu wolnego
b) Aktywne: np. czynne muzykowanie na prostych instrumentach perkusyjnych. Zajęcia zabawowo-rytmiczne przy aktywnym współudziale dzieci, tj. ruchowe tworzenie muzyki (wykorzystanie metody R. Labana), malowanie muzyki, rytmiczne tworzenie muzyki. Dla urozmaicenia zajęć stosuje się zagadki muzyczne i dźwiękowe.

Metody te przyczyniają się do lepszego zrozumienia własnych stanów emocjonalnych i radzenia sobie w różnych sytuacjach. Dzięki temu ulegają znacznej poprawie relacje między wychowankami, dzieci stają się bardziej wrażliwe (w znaczeniu pozytywnym) i otwarte na druga osobę.

Wnioski

1. Integralnym elementem naszych codziennych oddziaływań dydaktyczno – wychowawczych w pracy z dziećmi winno być wykorzystywanie różnorodnych metod terapeutycznych, relaksacji i muzykoterapii.

2. Ćwiczenia relaksacyjne, muzykoterapia pomagają „wyciszyć” negatywne emocje, a tym samym powodują odprężenie psychiczne i fizyczne, obniżają lęk, agresję pozwalając dziecku przywrócić wewnętrzną równowagę.

3. Techniki relaksacyjne pomagają uspokoić i wyciszyć dziecko, wpływają na koncentracje uwagi, pomagają pokonać stres.

Opracowanie: Urszula Bujek